İçeriğe atla

Çanakkale Şehitleri Anıtı

Koordinatlar: 40°03′01″K 26°13′09″D / 40.05028°K 26.21917°D / 40.05028; 26.21917
Çanakkale Şehitleri Anıtı
Çanakkale Şehitleri Anıtı
Harita
Genel bilgiler
TürAnıt
KonumEceabat, Çanakkale (il), Türkiye
Koordinatlar40°03′01″K 26°13′09″D / 40.05028°K 26.21917°D / 40.05028; 26.21917
Başlama17 Nisan 1954
Tamamlanma21 Ağustos 1960
Yükseklik41,7 m
Tasarım ve inşaat
Mimar(lar)Feridun Kip
İsmail Utkular
Doğan Erginbaş
Anıtın tavanına Türk bayrağı işlenmiştir

Çanakkale Şehitleri Anıtı, Çanakkale il ve Eceabat ilçe sınırları içindeki Gelibolu Yarımadası'nda, Çanakkale Boğazı'nın ucunda Morto Koyu önündeki Hisarlık Tepe üzerinde yer alan anıt.

1915 yılında I. Dünya Savaşı sırasında Çanakkale Savaşları'nda hayatını kaybeden Türk askerlerin anısına yaptırıldı. Dört ayak ve bir kubbeden oluşan 41,7 metre yüksekliğindeki yapı, Feridun Kip, İsmail Utkular ve Doğan Erginbaş tarafından tasarlanmıştır. Temeli 17 Nisan 1954 tarihinde atılmış ve 21 Ağustos 1960 tarihinde ziyarete açılmıştır.

Yanında Mehmetçik Anıtı, Türk Bahçesi, Mustafa Kemal Çanakkale'de Anıtı, Yaralı Asker Anıtı, Meçhul Asker Kabri ve Türk Şehitliği bulunur.

Aşamaları

I. Dünya Savaşı'nda Gelibolu Yarımadası, tarihin gördüğü en kanlı savaşlardan birine sahne oldu. İngilizlerin 205 bin, Fransızların ise 47 bin zayiat verdiği savaşta Türk tarafının zayiatı konusunda farklı sayılar ortaya çıkmıştır.[1] 5. Ordu Komutanlığının Başkomutanlık Vekaletine sunduğu zayiat raporlarına göre Türklerin zayiatı toplamda 213.882’dir. Yoğun zayiat nedeniyle ölen askerlerin defnedilmesi her iki taraf adına da ciddi bir soruna dönüşmüştü. Dar bir alanda biriken ölüler, tek kişilik mezarlar yerine toplu mezarlara gömülmek durumunda kaldı.

Mondros Mütarekesi'nin ardından İngilizler tarafından itibaren değişik mevkilerde yeni mezarlık ve abideler inşa edildi. Türk Kurtuluş Savaşı’nın ardından Türkiye hükûmeti, I. Dünya Savaşında değişik nedenlerle ölen İngiltere, Fransa ve İtalya askerlerinin bulunduğu mezarları ve adlarına dikilmiş abidelerin bulunduğu arazileri ilgili devletlere ayrı ayrı ve süresiz olarak bırakmayı kabul etti.

İngilizler, işgal döneminden başlattıkları mezarlık ve abide sayısını Lozan Antlaşması sırasında otuza çıkardı. I. Dünya Savaşı sırasında Seddülbahir'de bir mezarlık inşa eden Fransızlar, 1930'a kadar yeni düzenlemeler yaptılar. Yeni Zelandalılar da 1919'dan itibaren kendi şehitlik ve abidelerini oluşturmaya başladı. Türk şehitler için ise uzun süre Gelibolu’da bir abide dikilemedi.

Türk şehitler için abide dikilmesi konusunda bu dönemde atılan tek somut adım 1934'te Gelibolu'nun ilk Türk abidesi olma özelliğini taşıyan ve bölgede toplanan taşların üst üste konulmasıyla oluşturulan Mehmet Çavuş Abidesi'nin yeniden inşası oldu. Abidenin inşaatını Jandarma Er Okulu gerçekleştirdi. Çanakkale Şehitler Abidesi dikilinceye kadar Türk heyetlerinin bütün resmi törenleri bu anıtın olduğu yerde düzenlendi.

Tarihçe

1943 yılında Millî Savunma Bakanlığı tarafından Çanakkale şehitleri için bir abide yarışması düzenlendi. 1944'te yapılan yarışmaya 37 proje katıldı. İstanbul Teknik Üniversitesi'nde öğrenci olan Feridun Kip, Doğan Erginbaş ve İsmail Utkular’ın projesi yarışmayı kazandı.[2] Mali imkansızlıklar yüzünden proje uzun süre hayata geçirilemedi.

Çeşitli defalar meclis gündemine gelen konu, bir öğrenci kuruluşu olan Millî Türk Talebe Birliği'nin (MTTB) 1952 Nisan’ında Çanakkale Valiliği'ne ve hükümete başvurması sonucunda yeniden Türk kamuoyunun gündemine girdi.[1] Başvuru Bayındırlık Bakanlığı tarafından kabul edildi ve çalışmalar başladı. Daha önce Millî Savunma Bakanlığı tarafından açılan yarışmada birinciliği kazanan projenin yapılması kararlaştırıldı. İnşaatın takibi ve organizasyonu için başkanlığını Emin Nihat Sözeri'nin yaptığı[3] 9 kişilik "Çanakkale Şehitleri Abidesi İnşaatına Yardım Komitesi" adıyla bir komite kuruldu. Abidenin Hisarlık Tepe'de yapılmasına, betonarme olarak inşasına ve üzerinin granit kaplanmasına karar verildi. Çanakkale Şehitleri Abidesi İnşaatına Yardım Komitesi'nin yaptığı yardım çağrısı, büyük bir yardım kampanyasına dönüştü. İnşaatın temeli 17 Nisan 1954’te atıldı.

Abide inşaatı aylar sonra İnşaatta kullanılan malzemelerin bozuk ve kalitesiz olduğunun tespiti üzerine durmuş, ihale feshedilmiştir.[1] Yeniden ihale edilen inşaatın 1958 senesi Temmuz ayında bitmesi kararlaştırılmıştı. Ancak duraklama döneminde personel maaşları ödenmiş ve inşaat malzemelerinin fiyatları artmış olduğundan halktan toplanan yardım paraları 1957’de bitti.[1] İnşaatın temel takviyesi yapılmış ve granit henüz 12 metreye kadar yükselmişti. Milliyet gazetesin muhabiri Necmi Onur’un inşaatın yarım kaldığına dair haberi ve gazetenin yazarı Refi Cevat Ulunay’ın yazıları üzerine kamuoyu konuya büyük ilgi gösterdi.[1] Gazete, Çanakkale Şehitleri Abidesi'nin bitirilmesi için 18 Ocak 1958 itibarıyla ülke çapında bir yardım kampanyası düzenlediğini duyurdu. Kampanya, Türk basınının diğer yayın organları tarafından da desteklendi. 100 bin liralık bir yardım toplama hedefiyle başlayan kampanya 18 Mart 1958’de son bulduğunda 1 milyon 686 bin 251 liralık hasılata ulaşılmıştı.[1] Abidenin gövde inşaatı, 18 Eylül 1959 tarihinde tam olarak tamamlandı.

Abidenin resmi açılışı, Anafartalar Zaferi'nin 45. yıl dönümüne denk gelen 21 Ağustos 1960 tarihinde gerçekleşti. Abidenin açılışını dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay yaptı.

Abidenin bakım ve personel işleri, 1962 yılında Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı'na devredildi. Orman Genel Müdürlüğü, Gelibolu yarımadasını 1973'te "millî park" ilan etti.[4]

1971 yılında İngiliz Kraliçesi II. Elizabeth'in de bulunduğu bir törende abidenin altında bir savaş müzesi açıldı.[1] Burada Çanakkale Savaşları'ndan kalma kalıntı ve dokümanlar sergilenmeye başladı. Savaş Eserleri Müzesi daha sonra Kabatepe Müzesi'ne taşınmıştır.

Ana kaidenin ayaklarındaki rölyefler 2002 yılında tamamlanmış, 2004 yılında tören alanı ve sembolik şehitlikte değişiklikler yapılmıştır. 2005 yılında restorasyondan geçen anıt, 2007 yılında bulunduğu alana yeni şehitlik inşa edilmesiyle son şeklini aldı.[5] Sembolik kabirlerde üzerinde şehitlerin isimleri yazan çift cam şeklindeki kabir taşları değiştirildi. Saydamlık ve yağış nedeniyle okunamaz durumdaki isimleri belirgin hale getirebilmek için camların arasına Türk Bayrağı motifli saydam olmayan plakalar yerleştirildi.[6]

Mimari özellikleri

Üzerinde 25x25 m kaide yer alan 4 ayak üzerine oturtulmuş olan yapının yüksekliği 41,7 metredir. Ayakların genişliği 7,5 metredir.[7] Anıt tümüyle 625 metrekarelik bir alanı kapsamaktadır. Cüssesi ile izleyiciyi etkilemeye isteği görülen anıtın tasarımcısı, Roma döneminden beri kullanılagelen zafer takı formunun farklı bir yorumunu oluşturmaya çalıştığını ifade etmiştir.[8] Uzaktan bakıldığında Mehmetçiğin "M" harfi şeklinde gözükmektedir.[5]

Abidenin tavan kısmına mozaikten Türk bayrağı işlenmiştir.[1] Şeref holüne üzerinde Mehmet Akif Ersoy'un Çanakkale Şehitlerine şiirinden bir dörtlüğün bulunduğu bir lahit taşı yer alır. Abidenin dört ayağında sekiz rölyef bulunmaktadır. Denize bakan dört tanesi deniz savaşlarını, karaya bakan dört tanesi de kara savaşlarını anlatır.[6]

Abidenin girişinin sol tarafında 1992 yılında yaptırılan sembolik şehitlik bulunur. Şehitliğin giriş kapısının hemen sağda Mustafa Kemal'in 1934 yılında yabancı askerlere hitaben yazdığı ve zamanın İçişleri Bakanı Şükrü Kaya tarafından Anzak Günü’nde okunan ünlü sözleri yer almaktadır.[5]

Wikimedia Commons'ta Çanakkale Şehitleri Anıtı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h Bozkurt, Celil. "Çanakkale Şehitleri Abidesi'nin İnşaatı ve Türk Kamuoyundaki Yankıları" (PDF). 28 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2016. 
  2. ^ "Çanakkale Şehitleri Anıtı". Miniaturk.com. 12 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2016. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2009. 
  4. ^ "Gelibolu Yarımadası Tarihi Millî Parkı". milliparklar.gov.tr. 27 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2016. 
  5. ^ a b c "Çanakkale Destanı Tanıtım Merkezi" (PDF). ttp://canakkaledestani.milliparklar.gov.t. 14 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2016. 
  6. ^ a b "Çanakkale Şehitler Abidesi". www.canakkalesehitlik.net sitesi. 3 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2016. 
  7. ^ "Çanakkale Şehitleri Abidesi Fotoğraf Galerisi". Salihsaydam.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2008. 
  8. ^ Yılmaz, Ahenk. "Anıtlaştırma Söyleminin Dönüşümü: Gelibolu Savaşı'nı (Karşı)-Anıtlaştırmak". 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2016. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı</span> Türkiyede bir tarihî alan

Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı, Çanakkale ili sınırları içerisinde, Gelibolu yarımadasının güney ucunda, Eceabat ilçesinin hemen hemen tamamını kapsayan ve Çanakkale Boğazı'nın Avrupa yakasında 33.000 hektarlık bir alanı içeren büyük bir alandır. 1973'te millî park olarak kurulmuş olup imara açılabilmesi amacıyla 2014 yılında millî park statüsünden çıkartılmış ve tarihî alan olarak sınıflandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Galiçya (Doğu Avrupa)</span>

Galiçya, 1945 yılında yapılan sınır değişikliği sonucu Polonya ve Ukrayna Cumhuriyetleri sınırları içinde kalan tarihi bölgedir.

<span class="mw-page-title-main">Dumlupınar Şehitliği</span>

Kütahya Dumlupınar Kurtuluş Savaşı Şehitliği, Dumlupınar Meydan Muharebesi'nde ölen Türk askerleri anısına Kütahya'nın Dumlupınar ilçesinde 1992 yılında Kültür Bakanlığı tarafından yaptırılan şehitliktir. Büyük Taarruz'un 70. yıldönümü olan 30 Ağustos 1992 günü hizmete açılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çanakkale Şehitlikleri</span>

Çanakkale Şehitlikleri, Çanakkale'de Gelibolu Yarımadası bütünüyle bir şehitliktir. Çanakkale'deki şehitlikler, anıtlar, abideler şöyledir:

<span class="mw-page-title-main">Kut Türk Şehitliği</span> Kutta bulunan Türk şehitliği

Kut Türk Şehitliği, Irak'ın Kut kentinde bulunan Türk şehitliği.

<span class="mw-page-title-main">Âbide-i Hürriyet</span> heykel

Abide-i Hürriyet diğer adıyla Hürriyet-i Ebediye Abidesi, 31 Mart Vakası'nda ölenlerin anısını yaşatmak üzere İstanbul'un Şişli ilçesinde Hürriyet-i Ebediye Tepesi'ne 1909-1911 yılları arasında inşa edilmiş olan anıt.

<span class="mw-page-title-main">Ayastefanos Rus Abidesi</span>

Ayastefanos Rus Abidesi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda ölen Rus askerlerinin anısına yaptırılmış anıttır. Şenlikköy'de Galitaria'da yapıldığı bilinen anıt bugün mevcut değildir.

<span class="mw-page-title-main">Mehmetçik</span>

Mehmetçik, Osmanlı ve Türkiye'de askerin halk dilindeki genel adı.

<span class="mw-page-title-main">Meçhul Asker Anıtı (Çanakkale)</span>

Meçhul Asker Anıtı, Çanakkale Şehitler Abidesi eski temsili şehitliğin ön tarafında yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Atatürk Anıtı (Canberra)</span> Avustralyada bir savaş anıtı

Kemal Atatürk Anıtı, Avustralya'nın başkenti Canberra'daki Anzak Bulvarı bünyesinde yer alan anıt.

<span class="mw-page-title-main">Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı'ndaki şehitlikler ve eserler listesi</span>

Gelibolu Yarımadası'ndaki anıt ve düzenlemelerin bugünkü görünümünü alması 1970 yılında Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı'nın kurulması ve devamında 19.06.2014 yılında Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığının faaliyete geçmesiyle oluşmuştur. Öncesinde,1916 Şevki Paşa haritasının hazırlanması ve Muharebeler sırasında ve hemen sonra yapılmış birkaç mütevazı anıt ve tekil şehitlikler dışında, 1940'lara varıncaya kadar Gelibolu Tarihi alanında önemli bir faaliyet olmadı. 1940'larda Nuri Yamut Anıtı (1943), Çanakkale Şehitler Abidesi proje yarışması (1944) ve başka girişimlerle başlayan ilgi 1970'lere kadar yavaş bir tempoyla sürdü. 1973 yılında Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı ilanı anıtlarla ilgili faaliyetlerde gelişmeler yaşanmasına olanak sağladı.

Doğan Erginbaş, Türk mimar.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Utkular</span>

İsmail Utkular Türkiye mimarlık tarihinde oldukça önemli bir yere sahip olan İstanbul Radyoevi’nin mimarıdır. Ayrıca Çanakkale Şehitleri Anıtı’nı da tasarlayan mimarlardan birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Feridun Kip</span> Türk mimar

Feridun Kip Türk mimar. Çanakkale Şehitleri Anıtı'nı tasarlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">57. Alay Şehitleri Camii</span>

Çukurova Üniversitesi 57. Alay Şehitleri Camii, Adana'da Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yanında 2021 yılında ibadete açılan cami.

<i>Donbass Kurtarıcılarına</i>

Donbass Kurtarıcılarına Donetsk, Lenin Komsomol parkı'nda bulunan, Büyük Vatanseverlik Savaşı sırasında Donbas'ı kurtaran tüm askerî birliklerin anısına adanmış abide. Güneydoğu Ukrayna'nın en büyük abidesi olup, şehir ve çevresine adanmış ana askeri tarih anıtıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mehmetçiğe Saygı Anıtı</span>

Saygı Anıtı olarak da bilinen Mehmetçik Saygı Anıtı, Kabatepe-Conbayırı, Çanakkale'de bulunur. Tankut Öktem'in tasarımcısı olduğu anıt 1997 yılında açılmıştır. Anıtta Çanakkale Savaşı sırasında kucağında yaralı olan bir Avustralya subayını taşıyan bir Türk askeri tasvir edildi. Anıtın altında, Avustralya Genel Valisi Lord Casey'e ait, Mehmetçiğe ithafen söylediği bir sözü vardır. Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı alanında, muharebe alanına 2 km uzaklıkta bulunan anıt Kalatepe'deki Albayrak Sırtında bulunur.

<span class="mw-page-title-main">57. Alay Şehitliği</span>

57. Piyade Alayı Şehitliği, Çanakkale Kara Savaşları'nın başlangıcı kabul edilen Anzak çıkarması ve sonrasında gerçekleşen muharebelerdeki başarısıyla bilinen Osmanlı Ordusuna mensup askerlerden oluşan ve tamamı savaş sırasında yaşamını yitiren 57. Alay'a ithafen yapılan anıt mezar. Hayatını kaybeden 57. Alay'a bağlı 628 asker için Gelibolu Yarımadası'nda, Bombasırtı üzerinde 12 Aralık 1992 tarihinde sembolik bir şehitlik açılmıştır. 57. Alay'ın ve komşu birliği 27. Alay'ın siperleri üzerine sonraki yıllarda bir otopark inşa edilmiştir. Alayın hatırasını yaşatmak için Adana'da 57. Alay Şehitleri Camii yapılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı</span>

Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı Kütahya ilinin Altıntaş ilçesine bağlı Zafertepeçalköy yakınlarında yer alan ve Türk Kurtuluş Savaşı şehitlerine atfedilen anıt.

<span class="mw-page-title-main">Bigalı Mehmet Çavuş</span>

Bigalı Mehmet Çavuş, Türk asker.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.