İçeriğe atla

Çad dilleri

Çad dilleri
Coğrafi dağılımNijerya, Nijer, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kamerun
SınıflandırmaAfro-Asyatik diller
Alt bölümler
  • Batı Çad dilleri
  • Biu-Mandara dilleri
  • Doğu Çad dilleri
  • Masa dilleri
ISO 639-5cdc

Çad dilleri, Kuzey Nijerya, Güney Nijer, Çad, Güney Orta Afrika Cumhuriyeti ve Kuzey Kamerun'un yer aldığı Sahel’in bazı bölgelerinde konuşulan ve 150 dili içeren Afro-Asyatik dil ailesinin bir koludur. En çok konuşulan Çad dili Hausaca, bir lingua franca olarak Batı Afrika'nın doğusunda kalan iç bölgelerde konuşulmaktadır.

İç sınıflandırma

Newman (1977), dilleri daha sonraki tüm kaynaklarda da kabul edilmiş dört gruba ayırmıştır. Bununla birlikte,dil grubunun alt dallanması bu kadar sağlam olmamıştır; Örneğin Blench (2006), Doğu Çad dillerinin sadece A/B çatallanmasını kabul etmektedir.[1]

  • Batı Çad dilleri (2 şube)
(A) Hausa, Ron, Bole ve Angas dilleri
(B) Bade, Warji ve Zaar dilleri
  • Biu-Mandara dilleri/Orta Çad dilleri (3 şube)
(A) Bura, Kamwe ve Bata dilleri
(B) Buduma ve Musgu dilleri
(C) Gidar
  • Doğu Çad dilleri (2 şube)
(A) Tumak, Nancere ve Kera dilleri
(B) Dangaléat, Mukulu ve Sokoro dilleri
  • Masa dilleri
Çad dillerinin iç sınıflandırmasını gösteren bir çizelge.


Köken

Nijerya'daki başlıca Çad dilleri konuşan halklar.
Nijerya ve Nijer'de Hausa dili konuşulan bölgeler

Kuzey Kamerun bölgesindeki Çad dilleri konuşan grupların üzerinde yapılmış çeşitli modern genetik çalışmalar, bu popülasyonlarda Y-Kromozomu Haplogrup R1b'nin, özellikle R1b'nin R-V88 varyantının, yüksek frekanslarda bulunduğunu gözlemlemiştir. Bu haplogrup Batı Avrasya'nın bazı bölgelerinde yaygın ancak Afrika'da nadir görülür. Cruciani ve diğ. (2010) bu nedenle, Holosen ortasında (~ 7.000 yıl önce) Proto-Çad dilleri konuşmacılarının, Levant'tan Orta Sahra'ya ve oradan Çad Havzası'na yerleştiğini önermektedir.[2]

Başka dilden alınan sözcük

Çad dilleri, Songhay veya Maban şubelerinden dile geçmiş birçok Nil-Sahara dilleri kökenli sözcük içerir. Bu durum, Çad dilli konuşurları batıya doğru göç ederken, Çad dilleri ile Nil-Sahara dilleri konuşurları arasında gerçekleşmiş erken temasın varlığına kanıt oluşturur.[3]

Atıflar

  • Lukas, Johannes (1936) 'The linguistic situation in the Lake Chad area in Central Africa.' Africa, 9, 332–349.
  • Lukas, Johannes. Zentralsudanische Studien, Hamburg 1937;
  • Newman, Paul and Ma, Roxana (1966) 'Comparative Chadic: phonology and lexicon.' Journal of African Languages, 5, 218–251.
  • Newman, Paul (1977) 'Chadic classification and reconstructions.' Afroasiatic Linguistics 5, 1, 1–42.
  • Newman, Paul (1978) 'Chado-Hamitic 'adieu': new thoughts on Chadic language classification', in Fronzaroli, Pelio (ed.), Atti del Secondo Congresso Internazionale di Linguistica Camito-Semitica. Florence: Instituto de Linguistica e di Lingue Orientali, Università di Firenze, 389–397.
  • Newman, Paul (1980) The Classification of Chadic within Afroasiatic. Leiden: Universitaire Pers Leiden.
  • Herrmann Jungraithmayr, Kiyoshi Shimizu: Chadic lexical roots. Reimer, Berlin 1981.
  • Herrmann Jungraithmayr, Dymitr Ibriszimow: Chadic lexical roots. 2 volumes. Reimer, Berlin 1994
  • Schuh, Russell (2003) 'Chadic overview', in M. Lionel Bender, Gabor Takacs, and David L. Appleyard (eds.), Selected Comparative-Historical Afrasian Linguistic Studies in Memory of Igor M. Diakonoff, LINCOM Europa, 55–60.

Kaynakça

  1. ^ Blench, 2006. The Afro-Asiatic Languages: Classification and Reference List 7 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (ms)
  2. ^ Cruciani, F; Trombetta, B; Sellitto, D; Massaia, A; Destro-Bisol, G; Watson, E; Beraud Colomb, E; Dugoujon, JM; Moral, P; Scozzari, R (2010). "Human Y chromosome haplogroup R-V88: a paternal genetic record of early mid Holocene trans-Saharan connections and the spread of Chadic languages". European Journal of Human Genetics. 18 (7). ss. 800-7. doi:10.1038/ejhg.2009.231. PMC 2987365 $2. PMID 20051990. 21 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2019. 
  3. ^ Ehret, Christopher. 2006. The Nilo-Saharan background of Chadic 1 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. In P. Newman and L. M. Hyman (eds), West African linguistics: studies in honor of Russell G. Schuh, pp. 56-66. Studies in African Linguistics Suppl. 11. Columbus: Ohio University Press.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Nil-Sahra dilleri</span>

Nil-Sahra dilleri, Nubiya da dahil olmak üzere, Chari ve Nil nehirlerinin üst kısımlarında konuşulan bir Afrika dilleri grubudur. Merritt Ruhlen'in 1987 yılındaki hesaplarına göre, Nil-Sahra dilleri kabaca 11 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Bu dil ailesi kendi içinde aşırı derecede farklılıklar gösterir ve Hint-Avrupa ve hatta Nijer-Kongo dillerine göre bile çok daha fazla olan bu farklılıklar nedeniyle de tartışmalı durumdadır. Az sayıda tarihsel dil bilimci bu aileyi bir bütün olarak çalışmaya çaba göstermiş ve bunların bazıları da geçerliliğini reddetmiştir. Özellikle tartışmaya yol açan konu, Songhay dillerinin eklenmesidir.

Ural dilleri, içinde otuz dokuz dil barındıran ve toplamda 25 milyon insan tarafından konuşulan dil ailesidir. Dünya üzerinde en çok konuşanı olan Ural dilleri, sırasıyla Macarca, Fince, Estonca, Marice ve Udmurtçadır. Yine dünyada içinde belirgin olarak Ural dilleri konuşanı barındıran ülkeler Estonya, Finlandiya, Macaristan, Romanya, Rusya, Sırbistan ve Slovakya'dır.

<span class="mw-page-title-main">Eynuca</span> Çinin batısında konuşulan Türk dili

Eynuca göçmen bir Türk halkı olan Eynular tarafından konuşulur. Bu halk batı Çin'de yaşar. Karışık bir dildir. Bir Türk dili olduğunun ispatı olarak grameri Türkçedir; ancak kelime haznesi çoğunlukla Farsça sözcüklerden oluşur. 6.570 konuşanı olduğu bilinmektedir. Bu dilin Aynuca ile uzaktan yakından alakası yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Tunguz dilleri</span>

Tunguzca veya Tunguz dilleri, Sibirya, Moğolistan ve Mançurya'da konuşulan bir dil grubu. Bu dil grubuna ait dillerin günümüzde sadece 75,000 konuşanı bulunmaktadır ve ölü bir dil olma tehlikesi ile karşı karşıyadır.

Güney Slav dilleri, Doğu ve Batı Slav dilleri ile birlikte Slav dillerinin 3 alt kolundan biridir. Dil grubu Balkanlar'da yaklaşık 30 milyon konuşura sahiptir. Güney Slav dilleri kendi aralarında bir lehçe sürekliliği oluşturur, grubun Batı koluna ait Sırpça, Hırvatça, Boşnakça ve Karadağlıca ise bu süreklilikte tek bir lehçe (Ştokavyan) olarak sınıflandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Dil ailesi</span> birbirleriyle bağlantılı dil topluluğu

Dil ailesi, birbiriyle aynı kökten gelen ve soysal açıdan akraba dil topluluğuna verilen ad. Aynı dil ailesine mensup dillerin, ortak bir proto dilden türediği kabul edilir. Ethnologue'a göre dünyada 7.000'i aşkın yaşayan dili kapsayan 142 farklı dil ailesi bulunmaktadır.

Kızılderili dilleri ya da Amerind dilleri, Sibirya kökenli Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili halklarının konuştuğu dilleri toplayan ve Joseph Greenberg tarafından 1960 yılında ortaya atılan tartışmalı makro-dil ailesi. Greenberg, Yeni Dünya yerli dillerini üç ana aile olarak düzenler: Eskimo-Aleut dilleri, Na-Dene dilleri ve Amerind dilleri. 1987 yılında yayımladığı Language in the Americas adlı kitap, çok sayıda metodolojik kusura sahiptir ve önerdiği benzerlikler tarihî dilbilimcilerin çoğu tarafından reddedilir.

Nuhalkça, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletindeki Bella Coola yöresinde yaşayan Nuhalklar tarafından konuşulan Saliş dilleri ailesinden tek başına grup oluşturan bir Kızılderili dilidir. 1991 sayımına göre 700 kişilik etnik nüfustan 2002 rakamına göre ancak 20 kişi anadillerini konuşabiliyor.

Kado dilleri ya da Kaddo dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinde Kuzey Dakota'dan Oklahoma'nın güneyine ve Teksas'a kadar Büyük Ovalar'da konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi. 3.000 yıl önce Kuzey ve Güney olarak iki ana gruba ayrıldıkları tahmin eiliyor. Toplam 5 dilden oluşur ve birinin soyu tükenmiş, diğer dördünü konuşanlar ise ancak 50 kişidir ve soyu tehlike altında olan dil ailesidir.

Tano dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinib New Mexico, Kansas, Oklahoma ve Teksas eyaletleri ile Meksika'da konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi.

<span class="mw-page-title-main">Keres dilleri</span>

Keres dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinde New Mexico eyaletinde Keresler tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi ve lehçe birliği.

Viyotça ya da Viyot dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Viyotlar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Son konuşanı Della Prince 1962 yılında ölünce dil de tükenmiş oldu. Bazı Viyotlar anadillerini canlandırmak için çalışmaktadırlar. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Yurokça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

Yurokça ya da Yurok dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Yuroklar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Bir düzine konuşanı olan dil yok olma sürecine girmiştir. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Viyotça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

Vintu dilleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Kaliforniya eyaletinin kuzey merkezinde yaşayan Vintu halkları tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi. Biri tükenmiş olan diğerleri de tükenmekte olan dört dilden oluşur.

<i>Tsotsi</i> film Afrika

Tsotsi, Gavin Hood tarafından yönetilen 2005 Güney Afrika yapımı film. Film, Athol Fugard tarafından yazılan aynı isimli romandan uyarlanmıştır.

Dil biliminde karşılıklı anlaşılabilirlik, farklı fakat birbiriyle ilgili dil türleri konuşanların kasıtlı bir çalışma yapmadan ya da özel çaba harcamadan birbirlerini kolayca anlayabilecekleri diller ya da lehçeler arasında bir ilişkidir. Bu, dilleri lehçelerden ayırt etmekte genellikle en önemli kriter olarak kullanılır, fakat sosyodilbilimsel faktörler de göz önüne alınır.

Formosa dilleri, Tayvan aborjinlerinin konuştuğu dillerdir. Tayvan aborjinleri günümüzde ada nüfusunun yaklaşık %2.3'ünü oluşturmaktakla birlikte, yüzyıllarca süren dil değişikliğinden sonra ana dillerini daha az konuşmaktadırlar. Tayvan kökenli yaklaşık 26 dilden en az 10'u ölü, dördü tehlike altında ve bir kısmı daha az tehlike altındadır.

<span class="mw-page-title-main">Tay-Kaday dilleri</span>

Tay-Kaday veya Kra-Day dilleri, Güney Çin, Kuzeydoğu Hindistan ve Güneydoğu Asya'da konuşulan tonlamalı bir dil ailesidir. Bu aileye ait Tayca ve Laoca, Tayland ve Laos'ta resmi dildir. Yaklaşık 93 milyon insan, %60'ı Tayca olmak üzere Kra-Day dillerini konuşmaktadır. Ethnologue, ailede 95 dili listeler ve bunlardan 62'sini Tay dilleri dalına atamaktadır.

Kuzeybatı Sami dilleri, Levant'ın yerli dillerini içeren Sami dillerin bir alt sınıfıdır. İlk Tunç Çağı'nda Proto-Sami dilinden çıkmıştır. İlk olarak Orta Tunç Çağı'nda bu gruba ait Amorice adı verilen dil ile tasdik edilmiştir. Bu sınıfta yazılmış en eski tutarlı metinler, Geç Tunç Çağı'na tarihlenen Ugaritik dilinde yazılmıştır. Bunu Tunç Çağı çöküşü sırasında Eski Aramice ve Demir Çağı'nda Kenan dilleri izlemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Haplogrup R1b (Y-DNA)</span>

Haplogrup R1b (R-M343) veya bilinen adlarıyla Hg1 ve Eu18, insanlarda görülen bir Y-DNA haplogrubudur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.