İçeriğe atla

Çağrı (Horasan Selçuklu meliki)

Çağrı Bey
Farsça: ابو سليمان داود چاغرى بك بن ميكائيل
Horasan Selçuklu Sultanı
Hüküm süresi1040 – 16 Temmuz 1060
Sonra gelenAlp Arslan
Doğum989
Horasan
Ölüm16 Temmuz 1060
Serahs
Çocuk(lar)ıAlp Arslan
Kavurd
Emir Yakuti
Süleyman
Behram Şah
İlyas
Osman
Hatice Arslan Hatun
Cevher Hatun
Safiye Hatun
Tam adı
Künye: Ebû Süleyman
Dini isim: Davud
Türk takma ismi: Çağrı Bey
Nesep: Çağrı bin Mikail
HanedanSelçuklu
BabasıMikail
DiniSünni İslam

Çağrı Bey tam adıyla Ebu Süleyman Davud Çağrı Bey bin Mikail (989 - 16 Temmuz 1060, Serahs), Oğuzlar'ın Kınık boyundan Selçuklu hükümdarı Selçuk Bey'in torunu, Mikail'in oğlu, Tuğrul Bey'in ağabeyi ve Alp Arslan'ın babasıdır.

Ad kökeni

Çağrı adı o zamanlar sık kullanılan, Türkçede harfi harfine Doğan ya da Boz doğan anlamına gelir.[1][2] Dîvânu Lugâti't-Türk'te çagrı: doğan kuşu, çakır kuşu anlamında yazılmıştır.[3]

Yaşamı

Merv 1040, Dandanakan Savaşı

Çağrı Bey ve Tuğrul Bey, daha Oğuz boylarının Horasan ve Harezm'in kuzeyinde bulunduğu dönemde Orta Asya bozkırlarında doğmuşlardır.

Çağrı Bey diğer Türk boyları arasındaki düşmanlık ve halkın baskısı sonucunda Mâverâünnehir Bölgesinden Horasan'a göç etmiştir. Horasan o zamanlar Gazne Devleti'nin bir parçasıydı.

Tuğrul Bey ile devleti ortak yönetti ve Horasan Melikliği yaptı. Bizans'ın kaleleri olan Vaspuragan ve Ani kalelerine karşı sefer düzenleyerek büyük kazanç sağladı. 1035 yılında Gazneli hükümdarı I. Mesut üstüne yapılan seferde Mesut yenildi. Bir antlaşma yapıldıysa da buna uymayan Mesut'u Çağrı Bey yendi ve Afrâsîâb'ın kurduğu söylenen Merv kentini Çağrı Bey 1037 yılında alarak, iç kaleye girmiş ve atının örtüsünü yere koyup "taht gibi" üstüne oturmuştur.[4]

1040 yılında Dandanakan Muharebesi yapıldı. Çağrı Bey komutasındaki Selçuklular Gaznelileri yendiler ve böylece bu savaş Selçukluların devlet olmasında büyük rol oynadı. Çağrı Bey egemenlik alanını ikiye bölüp kardeşi ile paylaşmış, günümüz Irak'a kadar uzanan batı bölümünü Tuğrul Bey, doğu bölümünü (Horasan) de kendisi yönetmiştir. Çağrı Bey kardeşi Tuğrul Bey'le her zaman iyi ilişki kurmuşlar, Çağrı Bey, Tuğrul Beye karşın birkaç evlat geriye bırakmıştır.

Tuğrul Bey, 1056 yılında Bağdat'ta hüküm süren Şii Büveyhîler devletine son vermiş batıya doğru topraklarını genişletmiştir. Büveyhîler tarafından baskı altında tutulan Sünni Halifeler bu başarılarından dolayı Selçukluları kutlamışlardır. Halife Kaim, Tuğrul Bey'e Ruknu ʾd-daula (Hanedan desteği), Maliku ʾl-maschriq wa-ʾl-maghrib (Doğu'nun ve Batı'nın Hükümdarı) ve Sultan sanını vermiştir. Öbür Türk boylarıyla akrabalıklar kurmuştur (Örneğin; oğlunu Kıpçak hükümdarının kızıyla evlendirmesi gibi). 1059'da Tuğrul Bey'e karşı ayaklanan kuzeni İbrahim Yınal'ın ayaklanmasını bastırdı. 1060'ta hastalanarak Serahs (İpek Yolunda Nişabur ile Merv arasındaki önemli bir vaha) adı verilen yerde öldü.

Anadolu'ya ilk kez akın yapan Türk komutanlarındandır. Türk tarihine ve kültürüne baktığımızda, Türk devletlerinin yükselmesinde ve gelişmesinde dönem dönem birtakım liderlerin ön plana çıktıklarını görürüz. Örneğin; Bumin Kağan ve İstemi Kağan, Bilge Kağan ile Kül Tigin, daha sonraları Tuğrul Bey ve Çağrı Bey gibi.

Hanedanlar arasında dostluk ve siyasal bağların kurulması ve Tuğrul Bey'in İslam peygamberi soyu ile kucaklaşması için Abbasi Halifesi El-Kâim’in kızı Seyyide Fâtıma el-Betül ile Çağrı Bey'in kızı Hatice Arslan Hatun'da halife ile evlenmiştir.

Tarihi kaynaklarda Tuğrul Bey'in tersine Çağrı Bey'in yaşamı ile ilgili fazla bir bilgi bulunmamaktadır.

Popüler Kültürde Yeri

2021'de TRT 1'de yayınlanmaya başlayan Alparslan: Büyük Selçuklu dizisinde Erdinç Gülener tarafından canlandırılmaktadır.

Notlar

  1. ^ Clauson, p. 410.
  2. ^ Çağrı: 1. Birini çağırma, davet. 2. Doğan, çakır kuşu. 3. Rütbe, unvan, san.TDK Kişi Adları Sözlüğü[].
  3. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 421, Cilt II, sayfa 343 ve Cilt III, sayfa 332.
  4. ^ Tabakât al-Nâşiri sayfa 127.

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Alp Arslan</span> Büyük Selçuklu Devletinin 2. Hükümdarı

Alp Arslan, Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun ikinci sultanı olan ve Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya gelişlerini ve mücadelesini yöneten askeri komutan ve hükümdardır. Doğum adı Muhammed bin Davud Çağrı'dır. 1071 yılında Bizans İmparatorluğu hükümdarı Romen Diyojen ile yaptığı Malazgirt Muharebesi'ndeki başarısından dolayı tanınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Selçuklu Hanedanı</span> Oğuz Türklerinin Kınık boyuna bağlı bir Türk hanedanı

Selçuklu Hanedanı, Orta Asya kökenli Oğuz Türklerinin bir kolu olan Kınık boyuna mensup bir aile. Dukak'ın soyundan gelen ve Selçuk'un kurduğu Büyük Selçuklu İmparatorluğu ile bir hanedan halini alan Selçuklular 11. ve 14. yüzyıllar arasında Orta Asya'nın bir bölümünü, Anadolu'yu ve Orta Doğu'yu yönetti.

<span class="mw-page-title-main">Dandanakan Muharebesi</span> Selçuklu ve Gazneli devletleri arasında 1040ta meydana gelen savaş

Dandanakan Muharebesi ya da Dandanakan Meydan Muharebesi (1040), Büyük Selçuklu İmparatorluğu ile Gazneliler arasında gerçekleşen ve Selçuklular'ın galibiyeti ile sona eren bir savaştır. Muharebe neticesinde Gazneliler devleti yıkılış dönemine girmiş, Büyük Selçuklu İmparatorluğu resmen kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Selçuklu İmparatorluğu</span> Oğuz Türkleri tarafından kurulan, 1037–1157 yılları arasında hüküm sürmüş olan İran merkezli bir devlet

Büyük Selçuklu İmparatorluğu veya Selçuklu Devleti, Orta Çağ'da Oğuz Türklerinin Kınık boyu tarafından kurulan Türk, Sünni Müslüman bir imparatorluk. Selçuklular Hindukuş Dağları'ndan Batı Anadolu'ya ve Orta Asya'dan Basra Körfezi'ne kadar uzanan geniş bir alanı kontrol ettiler. Aral Gölü yakınında güç kazandıktan sonra ilk olarak Horasan'ı ele geçiren Selçuklular, buradan İran içlerine doğru ilerledi ve ardından Anadolu'daki şehirleri kontrol altına aldı.

<span class="mw-page-title-main">Gazneliler</span> Orta Asyada eski bir Türk devleti

Gazneliler, 963-1186 yılları arasında Maveraünnehir, Afganistan, Hindistan'ın kuzeyi ve Horasan'da hüküm sürmüş olan Türk devleti. Gazneliler adlarını başkent edindikleri, hâlen Afganistan sınırları içinde bulunan Gazne şehrinden almıştı. Mahmud-ı Gaznevî'nin Yemînüddevle lakabına atıfla bu hanedana Yemînîler denilmektedir. Ayrıca hanedanın babası Sebük Tigin'e atıfla Sebük Teginîler olarak da anılmaktadır. Gazne Devleti'nden önce bu topraklarda hüküm sürmüş olan Fars asıllı Samanîlerin siyasi ve kültürel etkisinden dolayı Gazneli Türkler, zaman içerisinde Farslaşmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Merv</span> Türkmenistanda bir şehir

Merv, Türkmenistan sınırları içinde tarihi İpek yolu güzergâhı üzerinde kurulmuş, Karakum Çölü'nde bir vaha şehridir.

Kutalmış, , Türk hükümdar. Babası Arslan Yabgu'dur. Selçuklu sultanı Tuğrul Bey'in amcaoğludur. Kendisi sonradan Tuğrul Bey'e isyan etmiştir. Oğlu Kutalmışoğlu Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Tuğrul</span> Büyük Selçuklu Devletinin kurucusu ve ilk hükümdarı

Tuğrul Bey veya Toğrül, Tuğril, Toghrïl Beg, I. Tuğrul Tam adı: Rükneddîn Ebû Talîb Muhammed Tuğrul-Bey bin Mikail bin Selçuk) (Arapça: طغرل بك; Farsça: طغرل بیک) Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu ve ilk sultanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Selçuklu sultanları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Büyük Selçuklu sultanları, 1037-1194 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. Bu devlete ismini veren Oğuzların Kınık boyundan olan Selçuk Bey, Cend şehrinde kendi devletini kurdu. Karahanlılar ve Samaniler arasındaki hakimiyet mücadelesinde Samanîlerin yanında yer aldı. Bir savaşta ölen oğlu Mikail'in oğulları olan Tuğrul Bey ve Çağrı Bey yanına alarak kendi yetiştirdi. 1007 veya 1009 yılında Cend'de öldü. Tuğrul Bey Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarıdır. Sultan Sencer'den sonra Büyük Selçuklu Devleti yıkılmış, aynı hanedan Irak Selçuklu Devleti'ni yönetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Sencer</span> Büyük Selçuklu Devleti ve Horasan Selçuklularının 9. ve son sultanı

Ahmed Sencer veya Sultan Sencer ya da Muizzeddin Ahmed Sencer, 1097-1118 tarihleri arası Horasan Selçuklu Sultanı, 1118-1157 döneminde Büyük Selçuklu Sultanı.

Arslan bin Selçuk, Selçuklu hanedanının atası olan Selçuk Bey'in Mikail Bey'den sonraki büyük oğludur. Türkiye Selçuklu Devleti'ni kuran Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın dedesidir.

<span class="mw-page-title-main">Büveyhîler</span> İranda eski bir hanedan

Büveyhîler, İran ve Irak'ta hakimiyet sağlayan Deylemi kökenli İrani ve Şii karakterli bir hanedandır. Deylemlilerin kurduğu en güçlü hanedan olarak sayılır. İlk önce Kuzey İran'a sahip olmuş daha sonra güneye çekilmişlerdir. Sasanilerin yıkılışından sonra İran'ın çoğunu ele geçiren ilk bağımsız İrani devlettir.

Kâim Bi-Emrillah, yirmi altıncı Abbasi halifesi.

<span class="mw-page-title-main">Alâeddin Tekiş</span>

Alâeddin Tekiş 1172 ile 1200 döneminde Harezmşahlar devletinin hükümdarlığını yapmıştır.

Mikail Bey veya Mikail bin Selçuk, Selçukluların atası Selçuk Bey'in en büyük oğlu; Çağrı Bey ve Büyük Selçuklu Devleti'nin ilk Sultanı Tuğrul'un babasıdır. Babasının sağlığında, bir kale kuşatması sırasında öldü.

Kavurd Bey veya adına darp edilen sikkelerde adı Kara Arslan Bey veya tam adı Kara Arslan Ahmed Kavurd Bey. Selçuklu hanedanından Selçuk Bey'in büyük torunu, Çağrı Bey'in oğlu ve Alp Arslan'ın kardeşidir. Güney Fars'da Kirman meliki. Kirman'da 140 yıl hüküm sürecek olan Kirman Selçuklu Devleti kurucusu. Selçuklu Devleti tahtına çıkan yeğeni Melikşah'a karşı taht iddiası ile isyan etmesi ve bu isyanın bastırılması üzerine idam edilmiştir.

Arslan Argun'un Babası Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan'dır. Ahbârüd Devleti's Selçukıyye'de 1066 yılında Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan'ın Cend'deki dedesi Selçuk Bey'in mezarını ziyarete gittiğinde oğlu Arslan Argun'a Harezm melikliğini verdiğini anlatılır. Lakin Arslan Argun'un 1097 yılında 26 yaşında öldüğünü düşünürsek Arslan Argun 1071 yılında doğmuştur. Bu yoldan gidersek 1066 yılında Alparslan'ın Harezm melik olarak atadığı evladı en büyük oğlu Ayaz'dır. Çünkü Ayaz 1066 yılında yapılan sefere refakat etmiştir.

<i>Alparslan: Büyük Selçuklu</i> Türk televizyon dizisi

Alparslan: Büyük Selçuklu, Akli Film imzalı, yönetmenliğini Sedat İnci'nin yaptığı, senaryosunu ise Emre Konuk ve İsa Yıldız'ın kaleme aldığı, ilk bölümü 8 Kasım 2021 tarihinde yayınlanan tarihî ve kurgu türündeki Türk televizyon dizisidir. Dizi, 2020-2021 yılları arasında yayınlanan Uyanış: Büyük Selçuklu dizisinin tarih olarak öncesini anlatsa da, devamı niteliğindedir. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun devlet yapısını, siyasi olaylarını, savaşlarını ve Sultan Alparslan'ın hayatını ele almaktadır. 2 sezondan oluşan dizi, 6 Kasım 2023 tarihinde yayınlanan 61. bölümü ile final yaparak sona erdi.