İçeriğe atla

Ç’eraşe Tembot

Tembot K'eraş (1902-1988),ünlü Adıge yazarı ve bilgini (Batı Çerkesçesi КӀэрэщэ Тембот, Rusça Тембот Керашев), Türkçe Çeraşe Tembot olarak da bilinir.1902'de şimdiki Adigey Cumhuriyeti'nin (AC) Koşhabl (Кощхьабл) beldesinde doğdu.1910'da bir Tatar ilkokuluna yazıldı,1914'te öğrenimini sürdürmek için Ufa'daki bir okula gönderildi,ama çok geçmeden savaş çıktı ve köyüne dönmek zorunda kaldı.1915-1917 yılları arasında,1880'lerde Adıgelerden boşaltılıp bir Kazak köyüne dönüştürülen,şimdi AC'de bulunan Dondukovskaya (Хьаджэмыкъохьбл) beldesindeki dükkânlarında babasına yardım etti, bu arada Rusçayı da öğrenmiş oldu.

1918'de yeniden okula yazıldı ve 1921'de ortaokulu bitirdi.Ardından Krasnodar'daki Politeknik Enstitüsü'ne alındı, bir yandan da Krasnodar'daki Adige Özerk Oblastı (AÖO) parti (Rusya Komünist Partisi-bolşevik) bürosunda çevirmenlik işiyle görevlendirildi.Böylece politik bir dünyanın içine girmiş oldu.Bazı çevirileri Adıgece yayınlanan "Adıge maq" (Адыгэ макъ) gazetesinde basılmaya başlandı.

1924'te,öğrenimini tamamlaması için Moskova'daki "Karl Marks Halk Ekonomisi Enstitüsü"ne gönderildi ve 1929'da mezun oldu.Artık Tembot K'eraş,tanınır biri olmuştu.Bu arada "Arq" (Аркъ;İçki) adlı ilk öyküsü de yayınlanmış ve beğeni kazanmıştı.Dört yıl sonra Arq'ı genişletti, ona yeni bir içerik ve sanatsal öğeler kattı.Aynı zamanda Adıge maq gazetesinin yönetmeni, Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü'nün müdürü ve Krasnodar Pedagoji Enstitüsü'nde de öğretmen olmuştu.O zamanlar Krasnodar kenti -1922-1936 yılları arasında - AÖO'nın başkenti idi.

Bu arada Adıge toplumunun ekonomik ve sosyal durumunu,devrimin toplumun psikolojisinde oluşturduğu dönüşümleri ortaya koyan bir roman yazımı işine girişti."Şambul" adını verdiği roman denemesini ilkin Rusça olarak yazdı (1932),1934'te romanın Adıgecesini de yayınladı.Şambul,giderek 1939'da yayınlanan Mutluluk Yolu (Насыпым игъогу/Nasıpım yığogu) adlı ünlü romanının ilk bölümüne dönüştü.Romanda eski bir köle (пщыл1ы) çocuğu olan ve Moskova'da yükseköğrenim görmekte olan Bibolet, bir Abadzeh (Абдзах) köyüne -ablasının bir köy zenginin oğlu ile evli olduğu köye - giderken,yolda o köyden Nefiset (Nafset/Нафсэт) ile tanışır.Köyde birlikte kadın haklarını savunurlar.Devrimci bir öğrenci olan Bibolet ile köylü kızı Nefiset arasındaki yakınlaşma,daha sonra Nefiset'in yanlış bir algılaması sonucu kesintiye uğrar.

Romanın ikinci bölümünde,köy kolhozu (köy tarım kooperatifi),istifa ve ayrılmalar nedeniyle çökmek üzeredir.Köy zenginleri sabotajlar yoluyla köy kolhozunun hayvanlarının telef olmasına ve kundaklama yoluyla da yangınlara yol açmaktadırlar.Amaç bir an önce kolhozu çökertmektir.Bibolet, bu Abadzeh köyü kolhozunun sorunlarını araştırmak ve çözümlemek üzere müfettiş yetkisiyle köye gönderilir.Araştırmalara başlar,kolhozdan istifa dilekçelerinin tek bir elden (karargahtan) çıktığını saptar,sessizce kanıt toplar,suçluları bir bir ortaya çıkarır, bunların köydeki halk mahkemesi kararıyla AÖO sınırları dışına çıkarılmalarını,kararı bir üst yargının onamasıyla, sağlamış olur,kolhoz işlerini yoluna koymayı başarır,ama asıl sabotajcıyı bir türlü ortaya çıkaramaz.Onu da yakalayıp köyden ayrılmayı düşünürken, bir gece,ansızın üzerine bir ateş açılır,ama isabet almaz,her an eli tetikte gezen Bibolet,hemen karşılık verir ve saldırganı vurur.Bu kişi,hiç ummadığı biri,eniştesinin kardeşidir.Yaşıtı ve dostu sandığı bu kişi,ölmeden önce,"Bibolet,beni yendin!" diyebilir,ardından gözlerini yumar.

Bibolet ile Nefiset, bu uğraş içinde yeniden karşılaşır ve barışır,sonunda da evlenirler;ablası da,"köle soylu" diye aşağılandığı köy zengini Behuko (Бэхъукъо) ailesinden ve kocasından ayrılır,her iki kadın öğrenim görüp birer öğretmen olurlar (Romanın çevirisi için bk."Mutluluk Yolu",Circassiancanada,internet).

"Mutluluk Yolu" romanı 1947'de Rusçaya çevrilerek yayınlanır ve 1948'de Devlet Ödülü alır.Daha sonra "Şapsığ Kızı" (Шапсыгъэ пшъашъэ;1951;Türkçesi:Çerkes Kızı Gulez),"Hacret" (Kaçak,1960,5 uzun öykü) ve "Abadzehli Avcı (1969,Абдзэхэ шэкӀожъыр/Abdzexe şekvozhır) adlı uzun öyküleri basılır.Öyküler 1972'de bir kitapta toplanarak yeniden yayınlanır.Bunları "Şıv zako/Шыу закъу" (1972;Türkçesi:Tek Atlı) romanı izler."Şıv zako",eski Adıge yaşamını ele alan bir serüven romanıdır.

Güncel sorunları işleyen "Типшъашъэхэр" (1956;"Tipşaşekher"/Kızlarımız),"Akıllı Ananın Kızı" (1962) ve Kuko (1968;bir kız adı) romanları da yayınlanır.Romanlarında aşağılık duyguları,Ruslaşma,yozlaşma ve bunların zararlarını, Adıge ulusal değerlerine bağlılığı,kendine güveni,ulusal değerleri korumanın gerekliliğini dile getirir. Tembot K'eraş'ın yapıtlarını asıl değerli kılan şey ise,yerel ile evrensel değerleri,estetik düzeyde kaynaştırabilmiş olmasıdır.

1940'ta "Eski Adıge Şarkıları" (Адыгэ орэдыжъхэр) derleme kitabını,geniş bir önsözü de ekleyerek yayınlar.Bu arada Adıge folkloru ve Nart destanları üzerine incelemeleri, bilim çevrelerince önemli bulunmaktadır.Daha başka yapıtları ve öğrenciler için yazılmış piyesleri de vardır (Daha çok bilgi için bk.Шъхьэлахъо Абу,Адыгэ литэратурэр,Мыекъуапэ,1991,s.73-118).Yazarın tüm yapıtları,1987-1989 yılları arasında üç büyük ciltte toplanıp Maykop'ta yeniden basılmış,"Şapsığ Kızı" adlı ve Adıge cins atı eğitimini de anlatan uzun öyküsü ise,yatağında hasta yatan yazarın son günlerinde,ölüm gününe değin radyodan, Adıgece bölüm bölüm olarak yayınlanmıştır.

Tembot K'eraş'ın adı, ilk müdürü olduğu Adıge Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü'ne (şimdi Maykop'ta) verilmiş, ayrıca doğduğu Koşhabl beldesinde de adına bir müze kurulmuştur.

Yazar 8 Şubat 1988'de 86 yaşında gözlerini yaşama yumdu.

İlgili Araştırma Makaleleri

Tahsin Yücel,, Türk akademisyen, öykü ve roman yazarı, denemeci, eleştirmen ve çevirmendir.

<span class="mw-page-title-main">Kabardeyce</span> Türkiye, Ürdün, İsrail ve Rusyada konuşulan bir Kuzeybatı Kafkas dili

Kabardeyce, Kabardey Çerkesçesi veya Doğu Çerkesçesi, çoğunluğu Kabartay-Balkarya'da yaşayan Kabardeylerin ve Besleneylerin konuştuğu Çerkes dilleri grubundan bir dildir. Adigece ile karşılıklı anlaşılabilirlik düzeyi yüksektir. Kabardeyce, Rusya'ya bağlı Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde kullanılan resmî diller arasındadır. Bunun dışında Suriye, Ürdün, Türkiye ve Rusya'daki Krasnodar ve Stavropol Kraylarında konuşulmaktadır. Kabardeyceyi 1 milyon civarında insanın konuştuğu tahmin edilmektedir. Kabardeyce 1924 öncesinde Arap alfabesini, 1924-1936 arası Latin alfabesini kullanmıştır. 1936'dan beri Kiril alfabesini kullanmaktadır. Kaberdeyce, diğer tüm Kuzeybatı Kafkas dilleri gibi karışık bir dilbilgisi sistemine sahiptir. Kabardeycenin dört ana lehçesi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Adige Cumhuriyeti</span> Rusyaya bağlı özerk cumhuriyet

Adige Cumhuriyeti (AC), Kuzey Kafkasya'da Rusya Federasyonu üyesi bir cumhuriyet. Kafkas Dağlarının kuzeyinde, Krasnodar Kray sınırları içinde yer alır. Cumhuriyetin yazıçeviri olarak adı Respublika Adıgeya olup Adigeya olarak da bilinir. Adige Cumhuriyeti adını, günümüzde nüfusun daha azı durumunda olan Batı Çerkeslerinden alır. Başkenti Maykop'tur. Yüzölçümü 7.600 km², nüfusu 440327 (2010). Nüfus yoğunluğu 58.8'dir. Adige Devlet Üniversitesi cumhuriyetin üniversitesidir.

<span class="mw-page-title-main">Batı Çerkesleri</span>

Batı Çerkesleri ya da Batı Adığeleri, Kuzey Çerkesleri veya Adigeyler, Adigeler, Çerkeslerin bir kolu olan ve Rusya'ya bağlı Adigey Cumhuriyeti ile Krasnodar Krayı ile Çerkes Sürgünü'nde Çarlık Rusyası döneminde Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan Kuzey Kafkas halkı. Adigeler, Adigey Cumhuriyetinin 447.109 (2002) olan toplam nüfusunun % 24.2'sini oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Şapsığlar</span> Çerkes boyu

Şapsığlar, Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarından olan Batı Çerkeslerine mensup topluluklardan biridir. Tarihi Şapsığya bölgesinde yaşıyorlardı. Bugün çoğunluğu, Krasnodar Krayı Tuapse rayonu ve Soçi'nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya'ya bağlı Adıgey Cumhuriyeti’nde yaşar. Dilleri olan Şapsığca 1945 yılına kadar yazı ve edebiyat dili olmuştur. Eskiden onlardan ayrı olan Hakuçlar günümüzde resmî olarak Şapsığlardan kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Maykop</span> Rusyada şehir

Maykop, Rusya içindeki Adigey Cumhuriyeti'nin (AC) başkentidir. Nüfusu 154.740'tır. 2002 nüfus sayımına göre, kent nüfusunun 113,1 bini Rus (%72,59), 26,1 bini Adıge (%16.65) kökenlidir, ayrıca Ermeni (%2,99), Ukraynalı (%2,52)ve diğer azınlıklardan kişiler de vardır. Maykop, Belaya Irmağının doğu (sağ) yakasında yer alır.Denizden 220 metre yükseklikte olup 282,2 km'karelik bir alan üzerinde yayılmıştır. 18 Mayıs 1857'de bir Rus askeri kalesi olarak kuruldu ve 12 Aralık 1870'te de Maykop'a kent statüsü tanındı. Bugün kent, kereste, parfümeri ve özellikle gıda sanayii açısından önem taşır. Çevresindeki mineral suları Maykop'u bir Kaplıca ve Termal Tesisler merkezi haline getirmiştir. Kent ayrıca Adıgey Devlet Üniversitesi ve Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesi yanında, birçok fakültesiyle Tembot K'eraş Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü, önemli bölümü tarih öncesine ve Adıge atalarına ait 70 bin değişik örnek yapıtın (sauğet/саугъэт) sergilendiği Adıge Ulusal Müzesi (AUM), tiyatroları ve dans ekipleriyle bir Adıge sanat, kültür, eğitim, sağlık ve turizm merkezi konumundadır.

<span class="mw-page-title-main">Krasnodar Krayı</span> Rusyada bir idarî bölge

Krasnodar Krayı, tarihi Çerkes topraklarının %60'lık kuzeybatı kısmını kapsar. Krasnodarskiy kray), Kuzey Kafkasya'da, Rusya (RF) ve Güney okrugu içerisinde federal bir yönetim birimi. Kuzeyde Rostov Oblastı, doğusunda Stavropol Kray ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, güneyinde Kafkas Dağları ve Gürcistan'dan tek yanlı ayrılıp bağımsızlık kararı alan Abhazya Cumhuriyeti ile çevrilidir. Batısında Azak Denizi, Kerç Boğazı ve Karadeniz bulunur. Ayrıca Kray topraklarının güney orta bölümünde, bir iç cep biçiminde, RF üyesi Adıgey Cumhuriyeti yer alır.

Adıge Cumhuriyeti, Rusya'nın güneyindeki Kafkas Dağları'nın kuzeybatı eteklerinden kuzey yönüne, Kuban Irmağına doğru uzanan bir alanda yer almıştır. Rusya Federasyonu içinde bir özerk yönetimdir. Kuban ve Laba ırmaklarının solunda, 300 km uzunluğunda ve 10–30 km genişliğinde bir şerit üzerinde, 27 Temmuz 1922'de "Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı" adıyla kuruldu. İlk kurulduğunda yüzölçümü 2.660 km kare idi. 24 Ağustos 1922'de "Adıge (Çerkes) ÖO", 24 Ağustos 1928'de de "Adıge Özerk Oblastı" (AÖO) adını aldı. 3 Temmuz 1991'de Rus SFSC'ne bağlı bir özerk cumhuriyet oldu. Ardından Adigey Cumhuriyeti adıyla Rusya Federasyonu içinde kaldı. Adigey Cumhuriyeti, Rusya'ya bağlı Krasnodar Krayı içinde kalmış bir cep (enklav) konumundadır. 2002'de 447.109 olan nüfusu içinde yerli Adıgeler 108.115 (%24.2), sonradan gelme ve şimdi çoğunlukta olan Ruslar 288.280 idi.

Şapsığ Ulusal Rayonu, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nde Krasnodar Krayı'na bağlı olarak 1924-1945 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan etnik-bölgesel bir yönetim birimi.

<span class="mw-page-title-main">Aleksey Nikolayeviç Tolstoy</span>

Aleksey Nikolayeviç Tolstoy, Rus şair, roman ve oyun yazarı ve Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi üyesi.

<span class="mw-page-title-main">Nezihe Meriç</span> Türk yazar (1925-2009)

Nezihe Meriç, Türk yazardır.

Hakuçlar, Batı Çerkezlerinden olan Şapsığların bir kolu. Şapsığca lehçesinin Hakuçça adı verilen şivesini konuşurlar.

<span class="mw-page-title-main">Krasnaya Polyana</span>

Krasnaya Polyana, Soçi, Krasnodar Krayı, Rusya'da yer alan belde. Mzımta Irmağı vadisinde, Karadeniz'e 39 km uzaklıkta ve 600 metre yüksekliktedir. 2009 sayımına göre nüfusu 3.972'dir. Belde, Soçi'de düzenlenecek olan 2014 Kış Olimpiyatları müsabakalarına ev sahipliği yapacaktır.

<span class="mw-page-title-main">Nart destanları</span> Kuzey Kafkasya halklarının sözlü geleneklere dayalı kahramanlık destanı

Nart destanları, Kuzey Kafkasya halklarının sözlü geleneği içerisinde anlatılan ve büyük ölçüde derlenmiş olan yiğitlik destanı.

İbrahim Tsey, özellikle dram yapıtlarıyla tanınan Çerkes yazardır. Batı Çerkes edebiyatının öncü adlarından biri olarak kabul edilir.

Koç'as (КъокӀас), Adigeler arasında anlatılan, yaklaşık üç yüz yıllık bir geçmişe sahip olan destandır. Şiir ve düz anlatım biçimleri vardır.

<span class="mw-page-title-main">Tletseruk Ailesi</span>

Tleseruklar, kuzeybatı Kafkasya'nın yerli halklarından olan Adigeler'in Şapsığ kabilesine mensup tarih öncesinden gelen bir Çerkes aile soyudur. Büyük göç öncesi Krasnodar eyaletinin Tuapse bölgesi ve Soçi’nin Lazarevski bölgesinde yaşarlardı. Bugün ise çoğunluğu Rusya'ya bağlı Adıge Cumhuriyeti'nin Pseytuk köyü olmak üzere, Türkiye'nin Aydın, Afyon, İzmir, Çanakkale, Adapazarı, Çorum, Yozgat, Samsun, Balıkesir ve Düzce vilayetlerinde yaşamaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Tuapse</span>

Tuapse, Rusya'da bir şehir ve Krasnodar Krayının Tuapse rayonunun merkezi. Nüfusu 63.058 kişidir (2016).

Çerkes dilleri, Kuzey Kafkasya’da, Rusya'ya bağlı Adigey, Karaçay-Çerkesya ve Kabartay-Balkarya cumhuriyetleri ile Krasnodar Krayı'nda yerli Çerkeslerin ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan diaspora Çerkeslerinin dili ya da lehçeleri birliğidir. Batı (ady) ve Doğu (kbd) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen Ubıhça [uby], en uzak akrabaları ise Abazaca [abq] ile Abhazca [abk] olup hepsi de Kuzeybatı Kafkas dilleri adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır. Çerkesçe eklemeli dillerden olup ergatif yapı görülür.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes edebiyatı</span>

Çerkes edebiyatı, Çerkes dillerinde yaratılmış sözlü veya yazılı eserlerdir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.