İçeriğe atla

Çıldır (eyalet)

Eyalet-i Çıldır
Osmanlı İmparatorluğu Eyaleti
←
 
←
1578–1845 →
 
→
 
→
Çıldır Eyaleti harita üzerinde
Çıldır Eyaleti harita üzerinde
Çıldır Eyaleti (1609)
MerkezÇıldır 1578-1628;
Ahıska 1628-1829
Oltu 1829-1845
Yönetim şekliPaşalık
Tarih
 - Çıldır Muharebesi1578
 - Kaldırılış 1845
Bugün parçasıTürkiye Türkiye
Gürcistan Gürcistan

Çıldır Eyaleti veya Çıldır Beylerbeyliği (Osmanlıca: ایالت چلدر, "Eyalet-i Çıldır"), tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, 16. yüzyılın sonlarına doğru kurulan Osmanlı eyaletidir. Yaklaşık olarak günümüzde Gürcistan’ın Acara Özerk Cumhuriyeti’nin bir bölümü ile Samtshe-Cavaheti bölgesini, Türkiye’de Artvin, Ardahan illeri ile Erzurum ilinin bir kısmını kapsamaktadır. 1578-1628 arasında Çıldır, 1628-1829 arasında Ahısha ve 1829-1845 arasında Oltu Çıldır Eyaleti’nin idari merkezleriydi.

Çıldır Eyaleti, Gürcü atabeglerin devleti olan Samtshe-Saatabago prensliği topraklarının ele geçirilmesiyle kurulmuş ve bu eyaletin yöneticiliğine, Müslüman olmaları şartıyla bu prensliği yöneten Cakeli Hanedanı'ndan kişiler atanmıştır.[1]

Tarihçe

Osmanlılar, sonradan Gürcistan Vilayeti olarak adlandırdıkları Samtshe bölgesini Samtshe Prensliğiden ele geçirdiler. Samtshe kalıcı bir şekilde Osmanlı bölgesi (Çıldır Eyaleti olarak) haline gelen tek Gürcü prensliği idi.[2] Bölge Sohoista Savaşı'ndan sonraki seksen yıl içinde kademe kademe imparatorluğa katılmıştır.[2] 1578 yılında eyalet kurulduğunda eski Gürcü prensi Manuçar'ı (İslamı kabul etmesinden sonra Mustafa ismini aldı) ilk beylerbeyi olarak atandı.[3] 1625 yılından itibaren 18. yüzyılın ortalarına dek bütün eyalet istisnalar dışında babadan oğula bölgeyi idare etmiş Müslüman olan Samtshe atabeglerinin soydan gelen mülkleriydi.[2][3]

Çıldır Eyâleti ilk kurulduğunda Arpalı, İmirhev, Pertekrek, Ardanuç, Çeçerek, Aspinze ve Ude sancaklarından oluşurken, 1582’de de Livane Sancağı da eyalete bağlandı. Sınır bölgesinde olmasından dolayı yapılan savaşlarla eyalet bazen büyüdüğü gibi bazen de küçüldüğünden sancak sayısı da değişmekteydi. Eyaletin merkezi de bazen Çıldır bazen de Ahısha olmuştur. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakları kapsadığı için "Gürcistan Vilayeti" olarak adlandırılmış olan Çıldır Eyaleti sekiz livadan oluşuyordu. Bu livalar Ahısha, Hertvis, Ahalkalak, Çıldır, Poshov, Bedre, Ardahan-i Büzürg ve Penek adlarını taşıyordu. Ahısha livası, Kuzay, Güney, Ude, Azğur, Kvabliyan, Oshe, Altunkala, Çeçerek ve Aspinza nahiyelerini kapsıyordu. Hertvis livası Hertvis, Meşe-Cavahet ve Buzmaret olmak üzere üç nahiyeden ibaretti. Ahalkalak livasına Akşehir, Tümeg ve Niyaliskur nahiyeleri bağlıydı. Canbaz, Kenarbel ve Kurd Kalası nahiyeleri Çıldır livasını oluşturuyordu. Poshov livası Güney ve Kuzay nahiyelerini kapsıyordu. Bedre livasına ise, Bedre ve Kaşvet nahiyeleri bağlıydı. Ardahan-i Büzürg livası Güney, Kuzay ve Meşe nahiyelerini, Penek livası da Penek, Kamhis ve Peneskerd nahiyelerini kapsıyordu.[4]

1631-32 kayıtlarına göre eyalet; Ahısha, Acara, Acara-i Süflâ, Acara-i Ulyâ, Altunkale, Ardanuç, Asentuşah, Emirhoy, Beterek, Hacerek, Hartos, Livâne, Mahcil (Macahel), Penek ve Şavşat sancaklarından oluşmaktaydı.[5]

Osmanlı-Safevi savaşı sırasında eyalete bağlı Ahısha 1635 yılında Safevilerin eline geçerken, sancakların çoğuda tahribata uğradı. 1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile Ahısha, yeniden Osmanlı topraklarına katıldı. 17. yüzyıl ortalarında eyalet; Ahısha, Ardahan-ı Büzürg, Oltu, Ardanuç, Penek, Hırtıs, Çeçerek, Poshov, Macahel, Acara, Ahalkalak, Livâne, Şavşat ve Pertekrek sancaklarından oluşmaktaydı.[6]

1717-1730 Osmanlı kayıtlarında eyalet Acara, Acara-i Süflâ, Acara-i Ulyâ, Altunkale, Ahalkalak, Ardahan-ı Büzürk, Ardanuç, Astere, Astaha, Çıldır, Emirhoy, Hacerek, Hartus, Keskim, Macahel, Nısf-ı Livane, Pertek, Pertekrek, Penek, Poshov ve Şavşat'tan oluşan 22 sancağı bulunmaktaydı.

1828–29 Osmanlı-Rus harbinde Ahısha ve Ahalkalak, Ruslar'ın eline geçmiş ve Edirne Antlaşması ile Ruslar'ın hakimiyeti tanınmıştır. Tanzimat Fermanı sonrasında yeniden idari düzenleme neticesinde 1867 tarihinde sancak haline getirilerek eyalet statüsü kaldırıldı. Merkezi Oltu kazası olan Çıldır sancağı da Erzurum Eyaleti'ne bağlandı.

Sancakları

1582'de eyaletin sancakları:

  1. Arpalı Sancağı
  2. İmirhev Sancağı
  3. Pertekrek Sancağı
  4. Ardanuç Sancağı
  5. Çeçerek Sancağı
  6. Aspinze Sancağı
  7. Ude Sancağı
  8. Livane Sancağı

1595 yılı kayıtlarına göre eyaletin livaları (sancak):[4]

  1. Ahısha livası
  2. Hertvis livası
  3. Ahalkalak livası
  4. Çıldır livası
  5. Poshov livası
  6. Bedre livası
  7. Ardahan-i Büzürg livası
  8. Penek livası

1631/32'de eyaletin sancakları:

  1. Acara Sancağı
  2. Acara-i Süflâ Sancağı
  3. Acara-i Ulyâ Sancağı
  4. Altunkale Sancağı
  5. Ardanuç Sancağı
  6. Asentuşah Sancağı
  7. Emirhoy Sancağı
  8. Beterek Sancağı
  9. Haçerek Sancağı
  10. Hartos (Harbus) Sancağı
  11. Livane Sancağı
  12. Mahcil Sancağı
  13. Penek Sancağı
  14. Şavşat Sancağı

1682-1702 yılları arasında eyaletin sancakları;

  1. Acara Sancağı
  2. Acara-i Süflâ Sancağı
  3. Acara-i Ulyâ Sancağı
  4. Altunkale Sancağı
  5. Ahalkalak Sancağı
  6. Ardahan-ı Büzürk Sancağı
  7. Ardanuç Sancağı
  8. Astere Sancağı
  9. Astıha Sancağı
  10. Çıldır Sancağı
  11. Emirhoy (İmirhev?)Sancağı
  12. Haçerek Sancağı
  13. Hartos (Harbus) Sancağı
  14. Keskim Sancağı
  15. Mahcil Sancağı
  16. Nısf-ı Livane Sancağı
  17. Nısf-ı Livane ve Pertek Sancağı
  18. Oltu Sancağı
  19. Pertekrek Sancağı
  20. Penek Sancağı
  21. Poshov Sancağı
  22. Şavşat Sancağı

1722-1730 yılları arasında eyaletin sancakları;

  1. Acara Sancağı
  2. Acara-i Süflâ Sancağı
  3. Acara-i Ulyâ Sancağı
  4. Altunkale Sancağı
  5. Ardahan-ı Büzürk Sancağı
  6. Ardanuç Sancağı
  7. Aspinza Sancağı
  8. Haçerek Sancağı
  9. Hartos (Harbus) Sancağı
  10. Emirhoy Sancağı
  11. Mahcil Sancağı
  12. Mamervân Sancağı
  13. Nısf-ı Livane Sancağı
  14. Nısf-ı Livane ve Pertek Sancağı
  15. Oltu Sancağı
  16. Penek Sancağı
  17. Poshov Sancağı
  18. Şavşat Sancağı
  19. Pertekrek Sancağı

Kaynakça

  1. ^ Tao-Klarceti - Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editörler) Buba Kudava ve Goça Saitidze, Tiflis, 2018, s. 175, ISBN 9789941478734.
  2. ^ a b c D. E. Pitcher (1972). An Historical Geography of the Ottoman Empire: From Earliest Times to the End of the Sixteenth Century. Brill Archive. s. 140. GGKEY:4CFA3RCNXRP. 4 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2013. 
  3. ^ a b Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (1 Ocak 2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. s. 141. ISBN 978-1-4381-1025-7. 4 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2013. 
  4. ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021. 
  5. ^ İnbaşı, M., "XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Çıldır Eyaleti ve İdarecileri". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, Erzurum 2006. URL:http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/viewFile/1020000308/1020000303 27 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-09-25
  6. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; çıldıreyaleti2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ahılkelek Sancağı</span>

Ahılkelek Sancağı, Ahalkalak livası ya da Ahalkalak sancağı olarak da bilinir, Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklarda kurduğu Gürcistan Vilayeti veya Çıldır Eyaleti’nin livalarından biridir. 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre sekiz livadan (sancak) oluşan Gürcistan Vilayeti’nin diğer livaları Hertvis, Ahasihe, Çıldır, Poshov, Bedre, Ardahan-i Büzürg ve Penek’ti.

<span class="mw-page-title-main">Çakıllar, Ardanuç</span> Ardanuç, Artvinde bir köy

Çakıllar, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Çavdarlı, Şavşat</span>

Çavdarlı, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Yukarıkoyunlu</span> Artvin, Türkiyede bir köy

Yukarıkoyunlu, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Taşdeğirmen, Çıldır</span>

Taşdeğirmen, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Günlüce, Posof</span>

Günlüce, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Sarıçiçek, Posof</span>

Sarıçiçek, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Uğurca, Posof</span>

Uğurca, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Posof</span> Ardahanda bir ilçe

Posof, Ardahan iline bağlı bir ilçe ve bu ilçenin merkezidir. Osmanlı dönemindeki adı Poshov'dur ve bu ad 1929 yılında Posof olarak değiştirilmiştir. İlçe, Türkiye-Gürcistan sınırında yer alır; Türkgözü Sınır Kapısı ilçe sınırları içindedir.

<span class="mw-page-title-main">Ahıska Sancağı</span>

Ahıska Sancağı, Liva-i Ahısha veya Ahıska Livası (Osmanlıca:, Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklarda kurduğu Çıldır Eyaleti’nin livalarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Lazistan Sancağı</span>

Lazistan Sancağı, Osmanlı Devleti'nde önce Trabzon Eyaletine, sonra Trabzon Vilayeti'ne bağlı idari birimlerden biridir. 1920 yılında ise bağımsız hale getirilmiştir. Sancağın idari merkezi önce Batum, 1878 yılında Batum Rusya'ya geçtikten sonra Rize kenti idi.

<span class="mw-page-title-main">Göldalı, Arpaçay</span>

Göldalı, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Samtshe Atabeyliği</span>

Samtshe Atabeyliği ya da Samtshe-Saatabago, Samtshe Prensliği olarak da bilinir, Gürcistan'ın Zemo Kartli bölgesinde hüküm sürmüş Orta Çağ Gürcü prensliğidir. 1268'de kurulan prenslik 1334 yılından itibaren "atabagi" unvanı taşıyan Gürcü hükümdarlar tarafından yönetilmiştir. En geniş sınırlara sahip olduğu dönemde sınırları Taşiskari’den Erzurum’a kadar uzanan Samtshe-Saatabago, Cavaheti’nin bir kısmı ile Eruşeti, Kola, Artaani, Acara, Tao, Klarceti ve Şavşeti bölgelerinden oluşuyordu. Osmanlıların eline geçtikten sonra Çıldır Eyaleti’ne dönüştürülen bölge, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı kayıtlarında Gürcistan Vilayeti olarak adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan</span> Osmanlı İmparatorluğundaki bir tahrir defteri

Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan, Osmanlı Devleti tarafından 1595 yılında, hazine gelirlerini tespit etmek amacıyla, Gürcistan’dan ele geçirilmiş toprakların tahririyle oluşturulmuş mufassal defterdir. Tahrir defteri, Osmanlıların ele geçirdiği Samtshe-Saatabago topraklarının 16. yüzyılın son çeyreğindeki toplumsal ve ekonomik, siyasal tarih ve tarihsel coğrafya konularında araştırma yapanlar için eşsiz bir kaynaktır.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Vilayeti</span>

Gürcistan Vilayeti, Osmanlı Devleti'nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklara erken dönemde yaptığı tahrirlerde verdiği isimdir. Nitekim Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklar 1574 ve 1595 tarihli tahrir defterlerinde "Gürcistan Vilayeti'nin mufassal defteri" anlamında Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan kayda geçirilmiştir. Bununla birlikte tahrir defterlerinin tutulduğu dönemden önce Gürcülerden ele geçirilen veya Osmanlı Devleti'nin sınrındaki Gürcü topraklarına da "Gürcistan Vilayeti" dendiği İbrahim Peçevi'nin tarihinden de anlaşılmaktadır. Sonraki dönemde Gürcistan Vilayeti yerine Çıldır Eyaleti adı kullanılmıştır. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği topraklar uzun tarih dilimi boyunca "Osmanlı Gürcistanı", "Türk Gürcistanı", "Müslüman Gürcistan" şeklinde de adlandırılmıştır.

Çaçaraki, Gürcistan’ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde Ahaltsihe Belediyesi’nde bir köydür. Potshovi Çayı’nın Kura Nehri’ne katıldığı noktada, deniz seviyesinden 1.000 metre yükseklikte yer alır. Ahaltsihe kentine 5 km uzaklıktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bedre (liva)</span>

Bedre, Osmanlı idaresi tarafından 1595 tarihli mufassal defterde Gürcistan Vilayeti olarak kaydedilmiş olan Çıldır Eyaleti'nin bir livasıdır. Bedre livası ya da Liva-i Bedre olarak da bilinen Bedre, Gürcülerden ele geçirildiği için Gürcistan Vilayeti olarak kaydedilmiş olan eyaletin sekiz livasından biriydi ve bugünkü Borcomi vadisini kapsıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Hertvisi</span>

Hertvisi, Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde, Aspindza Belediyesi'nde bir köydür. Paravani Deresi'nin Kura Nehri'ne katıldığı yerde, deniz seviyesinden 1.250 metre yükseklikte yer alır. Aspindza kasabasına 14 km uzaklıktadır. Hertvisi Kalesi bu köyde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ardanuç livası</span>

Ardanuç livası veya Ardanuç sancağı, Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklarda kurduğu idari birimlerden biridir. Ardanuç livası, kurulduğu sırda Kemhis (Kamhis), Tavusker ve Ardanuç nahiyelerini kapsıyordu. Daha sonra İşhan nahiyesi de bu üç nahiyeye eklendi. Uzun süre Çıldır Eyaleti'ne bağlı olan Ardanuç livasının sınırları 19. yüzyılın ilk yarısında iyice küçülmüş ve yaklaşık olarak bugünkü Ardanuç ilçesi sınırlarına çekilmişti.

<span class="mw-page-title-main">Ardanuç nahiyesi</span>

Ardanuç nahiyesi, Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği tarihsel Tao-Klarceti bölgesinde 16. yüzyılın ortalarında kurduğu Ardanuç livasının nahiyelerinden biriydi. Ardanuç nahiyesi, yaklaşık olarak bugünkü Ardanuç ilçesi sınırlarını kapsıyordu. Bu bölge, değişik zaman dilimlerinde idari olarak kazaya (ilçe) dönüşmüştür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.