Âmil Artus
| Âmil Artus | |
|---|---|
 | |
| Türkiye Adalet Bakanı | |
| Görev süresi 27 Ağustos 1960 - 5 Ocak 1961 | |
| Başbakan | Cemal Gürsel |
| Yerine geldiği | Abdullah Pulat Gözübüyük |
| Yerine gelen | Ekrem Tüzemen |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1911 Bursa, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 8 Haziran 1989 (78 yaşında) |
| Bitirdiği okul | İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi |
| Mesleği | Hukukçu |
Mustafa Amil Artus (1911, Bursa - 8 Haziran 1989), Türk siyasetçidir.
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Lozan Üniversitesi Hukuk Fakültesinden Doktora derecesi aldı. Adliye Vekâleti Hukuk İşleri Umum Müdürlüğü, Yargıtay Üyeliği, Kurucu Meclis Bakanlar Kurulu Üyeliği (6 Ocak 1961 - 25 Ekim 1961), Cumhuriyet Senatosu Cumhurbaşkanınca Seçilen Üye (26 Ekim 1961 - 2 Haziran 1968) ile Devlet ve Adalet Bakanlıkları yapmıştır. Evli ve iki çocuk babasıydı.
Hayatı
Ailesi ve İlk Eğitimi
1911 veya 1912 yılında İstanbul'un Gedikpaşa semtinde dünyaya geldi. Doğumundan kısa bir süre sonra ailesi Bursa'ya yerleşmiştir. Babası eski bir İttihatçı olan Kaymakam Osman Sabri Bey idi. Babasını henüz 7 yaşındayken kaybetti. İlkokula Hoca Alizade mektebinde başladı ancak Bursa'nın işgali nedeniyle okul kapandı ve eğitim hayatı bir süre duraksadı. Bir süre sonra Hoca Alizade mektebi hocaları birleşerek bir köşk tutup burayı okul haline getirdiler ve eğitimini sürdürdü. Bu sıralarda 10 yaşında iken annesi Ayşe Zekiye Hanım'ı da kaybetti. Bursa düşman işgalinden kurtulduktan iki gün sonra babaannesini de kaybetti ve kız kardeşiyle birlikte yalnız kaldılar. Bu esnada İstanbul'dan gelen dayısı onları yanına alarak İstanbul'a götürdü ve ikamet ettiği evine yerleştirdi. Dayısı kendisini Büyük Reşid Paşa Numune Mektebinin beşinci sınıfına yazdırdı ve iki yıl sonra ilk tahsilini tamamladı.[1]
Tahsili ve Meslek Yılları
Ertesi yıl İbrahim Alaettin Gövsa'nın müdürü olduğu Muallim Mektebine yatılı olarak girdi. Burada Hilmi Ziya Ülken, Sadrettin Celal Antel gibi isimlerden ders aldı. 1929 yılında buradaki tahsilini tamamladı. Öğretmenliğe Düzce Azmi Milli Okulunda başladı.1932-1933 yılları arası lise imtihanlarını tamamladı. 1933 yılında orta okul edebiyat öğretmenliği sınavlarına girdi ve başarılı olarak diplomasını aldı. Bunun üzerine Eskişehir Lisesi Türkçe öğretmenliğine atandı. Bir yıl sonra askerlik vazifesini tamamladı. Askere giderken İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine kaydoldu. Askerlikten sonra fakülteye devam etmek için İstanbul'a tayinini istedi ancak ilk görev yer Düzce'ye gönderildi. Burada ileride evleneceği Muammer Hanım ile tanıştı. Bir yıl Düzce'de kaldıktan sonra hukuk fakültesine devam edebilmek için buradan ayrıldı. Fakülteyi tamamlayabilmek için Bursa'daki evini sattı ve İstanbul'a yerleşti. Maddi güçlük çekmeye başlayınca Son Posta gazetesine adliye muhabiri olarak girdi ve fakülteyi tamamlayabildi.[1][2]
Hukuk Kariyeri
Hukuk Fakültesini bitirdikten sonra Avrupa'ya öğrenci göndermek maksadıyla Adalet Bakanlığı'nın açtığı bir sınava katıldı ve kazanan dört kişiden biri oldu. Abdullah Pulat Gözübüyük ve diğer iki arkadaşıyla birlikte Lozan'a doktora yapmak üzere gönderildi. 1940'ta doktorasını tamamlayıp yurda döndükten sonra nişanlısı Muammer Hanım ile evlendi. İstanbul İcra memuru ve hakim yardımcılığı, İstanbul Asliye Hukuk Hakimliği görevlerinde bulundu . 1947 yılında Hukuk Usulü Kanununu hazırlayan komisyonda 5 ay çalıştı. Yine aynı yıl dönemin Adalet Bakanı Şinasi Devrim tarafından Hukuk İşleri Genel Müdürlüğüne tayin edildi.[3] 1950'de UNESCO'nun "Dünya Telif Hakları" komitesinde görev aldı. 1952'de Yargıtay üyeliğine getirildi. Bu görevini aralıksız 8 yıl sürdürdü.
Siyasi Kariyeri
27 Mayıs 1960 Darbesi sonrası yürürlüğe konan 12/6/1960 tarihli ve 1 sayılı kanunun hazırlayan komitedeki birkaç kişiden birisidir. Kurucu Meclis Bakanlar Kurulu üyesi seçildi. 24. Türkiye Hükûmetinde Devlet Bakanı ve uhdesinde Başbakan Yardımcısı olarak atandı. I. Hükûmetin programını okuyan kişi oldu. Kabineden bazı bakanların affedilmesi sonrası 27 Ağustos 1960 - 5 Ocak 1961 arası adalet bakanı olarak görev yaptı. 26 Ekim 1961 - 2 Haziran 1968 tarihleri arası Cumhuriyet Senatosu kontenjan senatörü olarak çalışmalarda bulunmuştur.[4]
Kişiliği ve Sonraki Yaşamı
Uzun boylu ve kıvırcık saçlıdır. Lise yıllarında edebiyata ilgi duymuştur. Tiyatroya gitmeyi ve eşinden günlük gazeteleri dinlemeyi sever.[5] Sakin bir hayatı tercih etmiştir. Bir öğretmen olan eşi Muammer Artus 1973 yılında ölmüştür. Ölümünden birkaç sene önce, 1987 yılında Milliyet gazetesinde 1960 Darbesi ile ilgili anıları yayınlanmıştır. 8 Haziran 1989 yılında hayatını kaybetmiştir.
Notlar
- Darbe sonrası gazetelerde Demokrat Partilileri karalayan haberler yayınlanmaya başlamıştı. Bu haberlerden birisi de Menderes'e karşı yapılan gösteriler de öldürülen öğrencilerin cesetlerinden kıyma ve hayvan yemi yapıldığına ilişkindi. Devlet Bakanı Amil Artus da DP'liler aleyhine sıkça verdiği demeçlerle tanınıyordu. Bu sıralarda Ulus Gazetesinde çıkan bir manşette "Pakistan uyruklu Lima Sutra adlı bir vatandaşın iktidar tarafından öldürülüp kıyma makinesinden geçirildiği" haberi yer almıştır. Sonradan duyulduğu üzere "Lima Sutra" tersten "Amil Artus" diye okunmaktaydı. Muzip bir vatandaşın DP'liler hakkındaki iddialarla alay etmek için gazetelere böyle bir mektup gönderdiği rivayet edilmiştir.[6]
- Alparslan Türkeş Sabah gazetesinde "Türkeş'in Anıları: Fırtınalı Yıllar" adıyla yayımlanan anılarında Artus için "Yassıada hakimlerinin seçimi ile ilgili Adalet Bakanı Amil Artus komite üyelerine, elindeki hakimler listesini okuyarak, 'Şu hakimi tayin edersek, sizi dinlemez, idam kararı vermez. Ama bu hakim sizi dinler, ne isterseniz yapar.'..." ifadesini belirtmiştir.[2]
Kaynakça
- ^ a b "Bakanlarımız: Amil Artus", Milliyet (gazete), 7 Temmuz 1960, s.4
- ^ a b "Düzce Lisesi Tarihi". 12 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Önceki Genel Müdürlerimiz". Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü. Adalet Bakanlığı. 4 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "TBMM Albümü". Cilt 4. s. 1728. 2 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021.
- ^ "Amil Artus" (PDF), 305. Akis (dergi). ss. 8-12. 12 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021.
- ^ "Kıyma makinesi yalanı". Sabah (gazete). 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Abdullah Pulat Gözübüyük | Türkiye Adalet Bakanı 27 Ağustos 1960 - 5 Ocak 1961 | Sonra gelen: Ekrem Tüzemen |
