Âdile Sultan
| Âdile Sultan | |
|---|---|
| Doğum | 23 Mayıs 1826 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 12 Şubat 1899 (72 yaşında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Defin | Hüsrev Paşa Türbesi, Eyüpsultan, İstanbul |
| Eş(ler)i | Damad Mehmed Ali Paşa |
| Çocuk(lar)ı | Hayriye Hanımsultan Sıdıka Hanımsultan Aliye Hanımsultan Sultanzade İsmail Bey |
| Hanedan | Osmanlı Hanedanı |
| Babası | II. Mahmud |
| Annesi | Zernigâr Kadınefendi |
| Dini | İslam |
Âdile Sultan (23 Mayıs 1826 - 12 Şubat 1899), Türk Divan edebiyatı şairi. Sultan II. Mahmut'un kızı, Sultan Abdülmecid'in kız kardeşi.
Hayatı
Âdile Sultan 1826 yılında İstanbul'da, Sultan II. Mahmut ile eşlerinden Zernigar Sultan'ın kızı olarak doğdu. Babası Sultan II. Mahmut sanatçı kişiliği ile öne çıkmış, özellikle hat ve musiki ile yakından ilgilenmiş bir padişahtı. Âdile Sultan sarayda çok iyi bir eğitim görmüş, daha sonra da Kaptan-ı Derya Mehmet Ali Paşa ile evlenmiştir. Mehmet Ali Paşa daha sonra sadrazam olmuştur.
Âdile Sultan'ın öncelikle üç çocuğu, daha sonra Mehmet Ali Paşa, son olarak da genç kızı Hayriye Hanım Sultan ölmüştür. Ölümlerle sarsılan Âdile Sultan yoğun bir kedere gömülmüş ve Nakşibendi tarikatına girmiştir. 12 Şubat 1899'da ölmüştür. Mezarı Eyüpsultan'da, Bostan İskelesi yakınındaki Adile Sultan Türbesi'nde, kocası Mehmed Ali Paşa'nın mezarının yanındadır.[1]
Âdile Sultan, Dudullu'da çeşme yaptırmıştır. Günümüzde çeşme Alemdağ Caddesi üzerindedir.
Çalışmaları
Döneminin kadın şairleri Leylâ ve Fıtnat hanımlardan yetenek ve teknik bakımdan daha az başarılı sayılsa da Âdile Sultan özellikle Osmanlı tarihine tuttuğu ışık nedeniyle önemlidir. Babası, annesi, kardeşleri ve çevresi hakkında yazdıkları dönemin saray erkanının ve yönetiminin anlaşılmasına yardımcı olur. Bunun dışında Adile Sultan'ın önemli bir vasfı da Osmanlı hanedanından Divan tertip etmiş tek kadın şair olmasıdır. Ayrıca I. Süleyman (Kanuni Sultan Süleyman) Divanı'nın basılmasını sağlamıştır.
Hayatında bir dönüm noktası teşkil eden kayıplarının etkisini şiirlerinde görmek mümkündür; Çocuklarının ve eşinin arkasından hissettiği hüznü çeşitli şiirlerinde yoğun bir biçimde işlemiştir. Aruzun yanı sıra hece vezniyle (ölçüsü) de şiirler yazmıştır. Şiirlerinde Yunus Emre, Fuzûlî ve Şeyh Gâlip gibi ünlü şairlerin etkisini görmek mümkündür. Şiirleri 1996'da "Adile Sultan Dîvânı" ismiyle yayımlanmıştır.
Döneminin saray erkanı ve devlet yönetimi konusunda ve babası Sultan II. Mahmut, annesi Zenigar Sultan, kardeşi Sultan Abdülmecid hakkında yazıları vardır.
"Gizlice şaha buyur, hâne-yi tenhâya buyur." (Hicaz Hümayun Makamı) adlı bir bestesi ve Bestecisi Hacı Faik bey olan "Merhaba ey fahr-i âlem merhaba." adlı bestelenmiş bir şiiri vardır.
Adile Sultan Vakfı
Adile Sultan kendi vakfını kurarak, özellikle eğitim ve sosyal yardım konularında etkin olmuştur. Adile Sultan'ın vakıfları ile ilgili bilgiler, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi'nde Türkçe Yazmalar Bölümü'nde 4993 numara ile kayıtlıdır. Vakfın gelirleri, Seyid Nizamettin Dergâhı'na gelen yoksulların, Gül Camii Sübyan Mektebi öğrenci ve öğretmenlerinin gereksinimleri için bırakılmıştır.
Adile Sultan'ın Koşuyolu'ndaki köşkü ve korusu, sağlık kurumu vazifesini görmek şartıyla öğretmenlerin kullanımına ayrılmıştır.
Fındıklı'daki Adile Sultan Sarayı, önce 1920 yılında Meclis-i Mebusan (Millet Meclisi) ve 1953-1970 yılları arasında Atatürk Kız Lisesi binası olarak kullanılmıştır. Daha sonra Güzel Sanatlar Akademisi'ne verilen bina şu anda Mimar Sinan Üniversitesi'ne tahsis edilmiş bulunmaktadır.
Kamu yararına inşaatları
Adile Sultan var olan okulları tamir ettirmiş, yeni okullar yaptırmış ve kentin su ihtiyacını karşılayacak çözümler getirmiştir. İstanbul'daki örnekler: Arap Camii Şadırvanı, Bedevi Dergahı Sarnıcı, Laleli Adile Sultan Çeşmesi, Adile Sultan Sıbyan Mektebi (Gül Camii Mektebi), Galata Arap Camii Mektebi, Anadoluhisarı Mektebi. Dudullu'da da çeşme ve namazgâh yaptırmıştır.
Kızı Hayriye Sultan'ı tüberküloz nedeniyle kaybeden Adile Sultan, kızının anısına Validebağ Sanatoryumu`nu yaptırmıştır.
Adile Sultan Sarayı
Adile Sultan, Hassa mimarı Sarkis Balyan'ın (ya da aynı aileden Kirkor Balyan'ın) 1861 yılında yaptığı yazlık sarayını, 1868 yılında kız okulu olması isteği ile zamanın Milli Eğitim Bakanlığı olan Nezaret-i Celile-i Maarif-i Umumiye veya kısa adıyla Maarif Nazırlığı'na bağışlamıştır.
1916 yılında bu binada Selma Rıza Feraceli'in girişimi ile Türkiye'nin ilk yatılı kız lisesi olan Kandilli Adile Sultan İnas Mekteb-i Sultanîsi açılmıştır.
Okul binası, Kurtuluş Savaşı sırasında öksüz çocuklar için barınak ve eğitim kurumu, Cumhuriyet sonrasında ise hasta öğrenci ve öğretmenler için şifa yurtluğu yapan bir sağlık-eğitim merkezi ve daha sonra da Öğretmen Evi ve Kültür Merkezi olarak kullanıldıktan sonra, Kandilli Kız Lisesi Kültür ve Eğitim Vakfı (KANKEV) tarafından Sakıp Sabancı Kandilli Eğitim ve Kültür Merkezi adıyla bir konser mekânına dönüştürülmüştür.[2]
Eserlerinden örnekler
Gazel
Aşkta kanun imiş âşıklara cevr eylemek
Âşık oldur kim cefâ-yı yâre sabretmek gerek
Aşk nâz ü şîve evvel gösterir âşıklara
Âşık ol demde ona cânı fedâ etmek gerek
Âşıkın ancak murâdı dostunun maksûdudur
Çekse de bin derd ü mihnet hep sebât etmek gerek
Arzû-yı dü-cihândan geçmedir aşka nişân
Terk-i cân edip reh-i cânâna azm etmek gerek
Âftâb-âsâ bilip her zerresin nûr-ı safâ
Her belâ dosttan gelir kim merhabâ etmek gerek
Havf-ı a'dâ eylemez olan müsellah aşk ile
Yanmadan Hakka erilmez pertev-i tevhîd gerek
Nefsle cehd et tecellî eylesin aşk-ı Hudâ
Beyt-i kalbi Âdile ma'mûr ü pâk etmek gerek
Kaynakça
- ^ Haskan, Mehmet Nermi (2014). Eyüplü Meşhurlar. 2. İstanbul: Eyüp Belediyesi Yayınları. s. 29.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2021.
Dış bağlantılar
