Âşık Veysel
| Âşık Veysel Şatıroğlu | |
|---|---|
 | |
| Genel bilgiler | |
| Unvanı | Âşık Veysel |
| Doğum | Veysel Şatıroğlu 25 Ekim 1894 Şarkışla, Sivas Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 21 Mart 1973 (78 yaşında) Sivrialan, Şarkışla, Sivas, Türkiye |
| Tarzlar | Türk halk müziği · Âşık halk edebiyatı |
| Meslekler | Âşık, şair |
| Çalgılar | Bağlama |
| Etkin yıllar | 1894-1973 |
| Önemli çalgılar | |
Âşık Veysel, gerçek adıyla Veysel Şatıroğlu (25 Ekim 1894, Şarkışla - 21 Mart 1973, Sivas), Türk halk ozanı ve şair. Afşar boyunun Şatırlı obasına mensup olan Veysel Şatıroğlu, Gülizar ve Ahmet Şatıroğlu çiftinin çocuklarından biri olarak 25 Ekim 1894'te Sivas Vilayeti'nin Tenos (bugünkü Şarkışla) kazasında doğdu. Çocukken görme yetisini kaybetmesine rağmen şiirlerinde hoşgörü, sevgi, birlik ve beraberlik, vatanseverlik ve tabiat konularını işleyen Âşık Veysel; "Uzun İnce Bir Yoldayım", "Dostlar Beni Hatırlasın", "Kara Toprak" ve "Güzelliğin On Para Etmez" gibi birçok eser bıraktı. Türkiye'de âşıklık geleneğinin en önemli temsilcilerinden birisi olarak kabul gören Veysel, Türkçeyi en yalın ve güçlü şekilde kullanan isimlerden birisi olarak kabul edilmektedir.
Eserleri; aralarında Tarkan, Barış Manço, Gülden Karaböcek, Selda Bağcan, Haluk Levent, Belkıs Akkale ve Hümeyra gibi birçok sanatçı tarafından tekrar yorumlandı. Amerikalı elektrogitar virtüözü Joe Satriani, 2008'de çıkardığı albümde "Aşık Veysel" isimli kendi bestelediği enstrümantal bir esere yer verdi. Veysel, 2022 yılında "vefa" kategorisinde Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülüne'ne layık görüldü. Aralık 2022'de yayımlanan cumhurbaşkanlığı genelgesi ile ölümünün 50. yıl dönümü nedeniyle 2023 yılının Türkiye'de "Aşık Veysel Yılı" olarak kutlanacağı ilan edildi.[1]
Hayatı
Âşık Veysel Şatıroğlu, 1894 yılında Sivas Vilayeti'nin Şarkışla ilçesine bağlı Sivrialan köyünde dünyaya geldi.[2] Şatıroğlu'ndan önceki soyadı Ulu'dur.[3] Annesi Gülizar, babası "Karaca" lakaplı Ahmet adında bir çiftçiydi.[2] Veysel'in iki kız kardeşi, yörede yaygınlaşan çiçek hastalığına yakalanarak yaşamlarını yitirdi.[2] Ardından Veysel de yedi yaşında aynı hastalıktan dolayı iki gözünü de kaybetti.[2] Kendi anlatımına göre:[4]
Çiçeğe yatmadan evvel anam güzel bir entari dikmişti. Onu giyerek beni çok seven Muhsine kadına göstermeye gitmiştim. Beni sevdi. O gün çamurlu bir gündü, eve dönerken ayağım kaydı ve düştüm. Bir daha kalkamadım. Çiçeğe yakalanmıştım... Çiçek zorlu geldi. Sol gözümde çiçek beyi çıktı. Sağ gözüme de, solun zorundan olacak, perde indi. O gün bugündür dünya başıma zindan.
Babasının, Âşık Veysel'e oyalanması için aldığı bağlamayla önce başka ozanların türkülerini çalmaya başladı. 1930 yılında Sivas Maarif Müdürü olarak görev yapan Ahmet Kutsi Tecer ile Kutsi Bey tarafından düzenlenen bir şairler gecesinde tanıştı. Kutsi Bey tarafından verilen destek ile birçok ili dolaşmaya başladı.[5][6]
Âşık geleneğinin son büyük temsilcilerinden olan Âşık Veysel, bir dönem yurdu dolaşarak Köy Enstitüleri'nde saz hocalığı yaptı. 1965 yılında özel kanunla maaş bağlandı. 1970'li yıllarda Selda Bağcan, Gülden Karaböcek, Hümeyra, Fikret Kızılok ve Esin Afşar gibi bazı müzisyenler Âşık Veysel'in deyişlerini düzenleyerek yaygınlaşmasını sağladı. Âşık Veysel'in çocuklarından öğretmen olan Bahri Şatıroğlu, babasının yaşamını gün gün deftere almış ve pek çok çalışmaya kaynak kişi olarak katılmıştır. Ayrıca babasının saz ve söz geleneğini sürdürmektedir.
Eserlerinde Türkçesi yalındır. Dili ustalıkla kullanır. Yaşama sevinciyle hüzün, iyimserlikle umutsuzluk şiirlerinde iç içedir. Doğa, toplumsal olaylar, din ve siyasete ince eleştiriler yönelttiği şiirleri de vardır. Şiirleri, Deyişler (1944), Sazımdan Sesler (1950), Dostlar Beni Hatırlasın (1970) isimli kitaplarında toplandı. 1973 yılında akciğer kanseri sonucunda öldü. Ölümünden sonra Bütün Şiirleri (1984) adıyla eserleri tekrar yayınlandı.
Hakkında yapılan çalışmalar
Âşık Veysel ile ilgili yapılan araştırmalar içerisinde Kutlu Özen önemli bir yere sahiptir. Ölümünden sonra yüzünün kalıbının alınması sırasında orada bulunan kişilerden birisidir.[7] "Âşık Veysel Selam Olsun Kucak Kucak"[8] adlı eseri bir başvuru kitabı niteliğindedir.
Hatırası
1952'de senaryosunu Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun yazdığı, Metin Erksan'ın yönettiği Karanlık Dünya filminde Âşık Veysel de oynadı. Film, "Anadolu'daki ekinleri cılız ve kısa boylu gösterdiği için" yasaklandı.[] Filmde "kaçan eşi Esma'nın çorabına para koyma" olayı gerçek olmamakla birlikte özellikle kadın hakları aktivistleri ve geniş halk kitleleri tarafından gündemde tutulmuş ve Âşık Veysel'in eserlerinde yansıttığı değerlerle ilişkilendirilmiştir. Gerçek ise köye tekrar dönen Esma'ya mağduriyet yaşamaması için ölümüne kadar destek olduğudur.
2014 yılının Kasım ayında Devlet Opera ve Balesi, Âşık Veysel'in ölümünün 41. yılı anısına onun türkülerinden yola çıkılarak hazırlanan, tek perdelik dans tiyatrosu "Dostlar Beni Hatırlasın" sahneye konulmuştur. 17 Kasım 2014 yapılan prömiyere onur konuğu olarak Âşık Veysel'in kızı Menekşe Süzer ve torunları Gündüz Şatıroğlu, Hayrettin Süzer, Nazender Süzer, Halil Süzer ve Gülizar Bulguer katılmıştır. Gösterinin rejisörlüğünü İhsan Bengier yaparken gösteride Almula Ersoy, Ayşegül Aydemir, Deniz Alp, Sevim Başol ve Müge Gündüz gibi isimler rol almıştır.[9]
Âşık Veysel'in hayatını anlatan bir başka film olan Aşık, 2016'da çıktı. Bilal Babaoğlu tarafından yazılıp yönetilen filmde Âşık Veysel'i Emirhan Kartal, ilk eşi Esma'yı Meltem Miraloğlu ve ikinci eşi Gülizar'ı Âşık Veysel'in torunu tiyatro oyuncusu Yeliz Şatıroğlu canlandırmıştır.[10][11]
2023 yılında Sivas Atatürk ve Kongre Müzesinde anısına bir oda oluşturuldu. Odada Âşık Veysel'in kişisel eşyaları, fotoğrafları, silikon heykeli, plakları, kasetleri ve köy yaşantısını yansıtan eşyaları yer aldı.[12]
Âşık Veysel Müzesi
Büyük halk ozanı Âşık Veysel’in yaşadığı Sivrialan köyündeki evi 1982 yılından itibaren Kültür Bakanlığı tarafından müzeye dönüştürülmüştür. Âşık Veysel’in kişisel eşyaları, sazları, fotoğraflar bulunmaktadır.
Anma töreni ve Âşıklar Bayramı
Her yıl 16-21 Mart tarihleri arasında Şarkışla Sivrialan köyünde anma törenleri ve Âşıklar Bayramı düzenlenmektedir.
Âşık Veysel Kültür Derneği
Âşık Veysel Kültür Derneği, 1972 yılında Âşık Veysel Şatıroğlu'nun izni alınarak kurulmuştur. Derneğin amacı, halk ozanını bütün yönleriyle tanıtmak ve yaşatmak için sosyal ve kültürel faaliyetler yürütmektir. Dernek kurulduğu günden bu yana özellikle Âşık Veysel'in ölüm yıl dönümü olan 21 Mart haftasında anma programları düzenlemektedir. 1972'de kurulan derneğin faaliyetleri ülkenin siyasi değişimlerinden etkilenmiş ve zaman zaman kesintiye uğramıştır. Dernek bir dönem "Dost Dost" adında bir de dergi çıkarmıştır. 2015-2018 yılları arasında torunlarından Gündüz Şatıroğlu dernek başkanlığını yürütmüş bu dönemde başta Kültür ve Turizm Bakanlığı olmak üzere UNESCO, yerel yönetimler, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve Ressam Funda İyce Tuncel ile birlikte kültür-sanat projeleri hayata geçirilmiştir. Projeler arsında Dostlar Beni Hatırlasın, Uzun İnce Yol, Renklerdeki Işık, Toprak Gibidir Veysel ve Bu Bendeki Aşk Olmasa yoğun ilgi görmüştür. Gündüz Şatıroğlu yine bu dönemde Âşık Veysel bibliyografyası hazırlanmasına katkı sağlamıştır.
Aşık Veysel Meslek Yüksekokulu
Âşık Veysel'in vasiyeti dikkate alınarak adının verildiği ilk eğitim kurumu olma niteliği taşımaktadır. Cumhuriyet Üniversitesine bağlı olan kurum ortalama 700-800 öğrenci mevcudu ile öğrenime devam etmektedir.
Eserleri
- Anlatamam Derdimi (5:24)
- Arasam Seni Gül İlen (4:18)
- Atatürk'e Ağıt (5:26)
- Beni Hor Görme (2:46)
- Beş Günlük Dünya (3:58)
- Bir Kökte Uzamış (4:55)
- Birlik Destanı (1:42)
- Çırpınıp İçinde Döndüğüm Deniz (4:42)
- Çiçekler (3:05)
- Cümle Âlem Senindir (6:44)
- Derdimi Dökersem Derin Dereye (4:51)
- Dost Çevirmiş Yüzünü Benden (3:12)
- Dost Yolunda (4:43)
- Dostlar Beni Hatırlasın (6:02)
- Dün Gece Yar Eşiğinde (4:28)
- Dünya'ya Gelmemde Maksat (2:43)
- Esti Bahar Yeli (2:41)
- Gel Ey Âşık (5:35)
- Gonca Gülün Kokusuna (5:24)
- Gönül Sana Nasihatim (6:40)
- Gözyaşı Armağan (3:32)
- Güzelliğin On Para Etmez (4:31)
- Kahpe Felek (2:58)
- Kara Toprak (9:25)
- Kızılırmak Seni Seni (4:58)
- Küçük Dünyam (5:17)
- Murat (5:13)
- Ne Ötersin Dertli Dertli (3:05)
- Necip (3:16)
- Sazım (6:02)
- Seherin Vaktinde (5:01)
- Sekizinci Ayın Yirmi İkisi (4:43)
- Sen Bir Ceylan Olsan (3:34)
- Sen Varsın (4:01)
- Şu Geniş Dünya'ya (7:27)
- Uzun İnce Bir Yoldayım (2:23)
- Yaz Gelsin (3:02)
- Yıldız (Sivas Ellerinde) (3:16)
Not: Parantez içindekiler eserlerin süreleridir.
Çevirilen eserleri
- Bu Alemi Gören Sensin: David Selim Sayers ve Evrim Emir-Sayers - The One Who Sees This World Is You (İngilizce)[13]
- Dostlar Beni Hatırlasın: David Selim Sayers ve Evrim Emir-Sayers - Let My Friends Remember Me (İngilizce)[14]
- Kara Toprak: David Selim Sayers ve Evrim Emir-Sayers - Dark Earth (İngilizce)[15]
- Uzun İnce Bir Yoldayım: David Selim Sayers ve Evrim Emir-Sayers - I'm on a Long and Narrow Road (İngilizce)[16]
Galeri
Âşık Veysel'in mezar taşı
Âşık Veysel (bağlama çalarken)
Âşık Veysel'in Bağlaması
Âşık Veysel Heykeli (Şarkışla Merkez - Âşık Veysel Parkı içerisinde)
Ses Kayıt Cihazı (Âşık Veysel Müzesi)
Âşık Veysel Müzesi - Tabela
Ayrıca bakınız
- Klasik Türk müziği şarkıcıları listesi
- Türk halk müziği ses sanatçıları listesi
- Türk pop şarkıcıları listesi
Kaynakça
- ^ Hamdi Çelikbaş (29 Aralık 2022). "Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan 2023'ün 'Aşık Veysel Yılı' olarak kutlanmasına ilişkin genelge". Anadolu Ajansı. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2023.
- ^ a b c d Turan, Metin. "Âşık Veysel" 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi. 3 Eylül 2013 tarihinde erişildi.
- ^ Selâm Olsun Kucak Kucak: Âşık Veysel (Hazırlayan: Kutlu Özen), Dilek Ofset, 1998, s. 24
- ^ Âşık Veysel, Deyişler (Hazırlayan: A. Kutsi Tecer), Ülkü Yayınları, Ankara 1944: s 86.
- ^ "Âşık Veysel ile TRT stüdyolarında yapılan röportaj". 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
- ^ "Âşık Veysel Biyografisi". biyografi.info. 22 Mart 2016. 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2016.
- ^ Aşık Veysel’in Maskı (Yüzünün Kalıbı) Nasıl Alındı? 30 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Kutlu Özen, Alıntı: Türk Folkloru, Sayı: 40, Kasım 1982, s.10-11)
- ^ Aşık Veysel Selam Olsun Kucak Kucak 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1998, Sivas, Dilek Matbaası, 160 Sayfa
- ^ "Sahneye taşınıyor". NTVMSNBC.com. 13 Kasım 2014. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2014.
- ^ http://www.beyazperde.com/filmler/film-251275/ 29 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2023.
- ^ "Dünyaca ünlü halk ozanı Aşık Veysel'in anısına bir oda oluşturuldu". 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "The One Who Sees This World Is You • The Paris Institute" (İngilizce). 10 Aralık 2022. 1 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ "Let My Friends Remember Me • The Paris Institute" (İngilizce). 6 Ağustos 2023. 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ "Dark Earth • The Paris Institute" (İngilizce). 7 Temmuz 2023. 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
- ^ "I'm on a Long and Narrow Road • The Paris Institute" (İngilizce). 7 Şubat 2023. 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023.
