M5 (İstanbul Metrosu)

M5 (Üsküdar - Samandıra Merkez) Metro Hattı
Hattın başlangıç istasyonu, Üsküdar
Genel bilgiler
Durum	İşletmede Üsküdar - Samandıra Merkez İnşa hâlinde Samandıra Merkez - Sultanbeyli Sancaktepe Şehir Hastanesi İstasyonu Proje aşamasında Sultanbeyli - Kurtköy YHT/ViaPort
Sahibi	İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Yer	İstanbul, Türkiye
İlk - Son durak	Üsküdar Samandıra Merkez (Şu an) Sultanbeyli (4. Etap)
İstasyonlar	Toplam: 28 İşletmede: 20 İnşa hâlinde: 4 Proje aşamasında: 4
Sefer sıklığı	Pik saatlerde 4 dakika 10 saniye, Normal saatlerde 6 dakika[1]
Yolculuk süresi	Tek yönde 43 dakika[1]
Web sitesi	M5 Hattı Resmî Sitesi M5 Hattı Çekmeköy Uzatması İnternet Sitesi M5 Hattı Sultanbeyli Uzatması Proje Sayfası
Hizmet
Türü	Metro
Sistem	İstanbul Metrosu
Tren sayısı	150[2]
İşletmeci(ler)	Metro İstanbul
Bakım tesisi	Metro İstanbul Behiç Erkin Yerleşkesi
Yolcu sayısı	6 vagonlu 1 tren setinde 1622 kişi 64.800 (tek yön/saat) (maksimum kapasite)
Tarihçe
Açılış	15 Aralık 2017 (Üsküdar - Yamanevler) 21 Ekim 2018 (Yamanevler - Çekmeköy) 16 Mart 2024 (Çekmeköy - Samandıra Merkez)
Teknik bilgiler
Hat uzunluğu	36,3 km (22,6 mi) Üsküdar - Samandıra Merkez: 20,0 km Samandıra Merkez - Sultanbeyli: 10,9 km Sultanbeyli - Kurtköy YHT/ViaPort: 5,4 km
Hat açıklığı	Standart (1,435 mm)
Kabin sistemi	150 sürücüsüz araç[2]
Rota sayısı	2 Üsküdar - Samandıra Merkez Samandıra Merkez - Üsküdar
Çalışma Hızı	80 km/sa (50 mph)
Güzergâh haritası Halkalı yönüne Depolama ve Kuyruk Tüneli (ŞH Üsküdar)・ (Üsküdar)・ (Üsküdar) Üsküdar Gebze yönüne Fıstıkağacı Bağlarbaşı (Altunizade) Altunizade ・ (Altunizade) Kısıklı Bulgurlu (Ümraniye) Ümraniye (Çarşı) Çarşı Geceleme Hattı Yamanevler Çakmak Ihlamurkuyu Altınşehir İmam Hatip Lisesi (Dudullu) Dudullu Depo Necip Fazıl Çekmeköy Meclis (Sarıgazi) Sarıgazi Sancaktepe Şehir Hastanesi (Sancaktepe) Sancaktepe Samandıra Merkez Veysel Karani Hasanpaşa Sultanbeyli (Sultanbeyli) Gölet Akşemsettin Fuar Alanı ・・ (Kurtköy YHT/ViaPort) Kurtköy YHT/ViaPort Depo

M5 (Üsküdar - Samandıra Merkez) Metro Hattı, İstanbul'un Anadolu Yakasında, ilk istasyonu Üsküdar, son istasyonu ise Samandıra Merkez olan 26,5 km uzunluğunda 20 istasyonlu bir metro hattıdır. Metro hattında çalışan araçlar Türkiye'nin ilk sürücüsüz metro araçları olma özelliğine sahiptir. M4 (Kadıköy - Sabiha Gökçen Havalimanı) Metro Hattı'ndan sonra Anadolu Yakası'nın ikinci metrosu olma özelliğini taşır. Hattın Üsküdar - Yamanevler arasındaki ilk bölümü 15 Aralık 2017'de hizmete girmiştir.^[1][3]

Hattın üçüncü etabındaki Çekmeköy ile Samandıra Merkez arası Sancaktepe Şehir Hastanesi istasyonunu pas geçilerek 16 Mart 2024 tarihinde hizmete açılmıştır. Samandıra Merkez ile Sultanbeyli arasının ise 2025 yılında hizmete alınması planlanmaktadır.^[4][5]

Hat 2023 yılında günde ortalama 243.806 yolcu taşımıştır. Tek günlük yolcu rekoruna ise 345.194 kişi ile aynı yıl ulaşmıştır.^[6]

Başlangıçta hafif metro olarak düşünülen metro, daha sonra tıpkı M4 hattında olduğu gibi ağır metroya dönüştürülmüştür. Birçok kez gündeme gelen metronun ihalesi sık sık ertelenmiştir. Hattın ihalesi için ilk olarak 9 Ağustos 2011 tarihi planlanmış ancak daha sonra 26 Ağustos'a ertelenmiştir. İhaleye ise 15 Eylül 2011 günü çıkılmıştır. İhaleyi en düşük teklifi veren Doğuş Grubu kazanmıştır. 7 Mart 2012 tarihinde sözleşme imzalanmış olup bedeli 563,899,995.32 €'dur. 6 Haziran 2012'de resmî olarak temel atılmıştır. Sözleşmeye göre işin bitim tarihi 4 Mayıs 2015'ti,^{[kaynak belirtilmeli]} fakat 15 Aralık 2017 tarihinde ilk etap açıldı.^[7][8] Hattın ikinci etabı ise 21 Ekim 2018 tarihinde Çekmeköy istasyonunda törenle açılmıştır.

Hattın üçüncü etabı olan Çekmeköy - Sancaktepe - Sultanbeyli uzatmasının ihalesi Mart 2017'de yapılarak Nisan 2017'de inşaat çalışmalarına başlanmıştır.^[9] 2018 yılının ortaasından itibaren ödenek yokluğu ile kredi temin edilememesi sebebiyle inşaat çalışmaları tamamen durdurulmuştur.^[10] Ekim 2019'da 110 milyon € kredi temin edilerek Kasım 2019'da inşaat çalışmaları Sancaktepe İstasyonu'nda yapılan törenle tekrar başlamıştır. Aralık 2020'de ise Eurobond ihracı ile hat için 60 milyon € ek finansman sağlanmıştır. Üçüncü etaptaki ana hat TBM tünel kazıları Sancaktepe İstasyonu'ndan Çekmeköy'e doğru Ocak 2021 tarihinde başlamıştır. TBM-1 18 Ocak 2022'de Meclis İstasyonu Şaftına ulaşarak TBM kazısını tamamlamıştır. TBM-1'in kazısı tamamlandığı gün TBM-3 Veysel Karani'ye doğru Sancaktepe'den kazıya başlamıştır.^[11] Sultanbeyli istasyonu'ndan 2 Temmuz 2022 tarihinde şantiye alanına indirilen^[12] ve Veysel Karani İstasyonu'na doğru kazacak olan 5. ve 6. TBMler 19 Ağustos 2022 tarihinde TBM Başlama Töreni ile kazıya başlamıştır. TBM kazı optimizasyonu ile çalışma programında 6 ay erken bitirme hedeflenmiştir.^[13] 19 Ekim 2022 tarihinde Meclis İstasyonu TBM şaftında hattın 3.etabının ilk ray kaynağı töreni yapılmıştır. Bu törende İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, 3. etap ilerleme oranının %65'e ulaştığını belirtmiştir.^[14] 4 Mayıs 2023 tarihinde Çekmeköy'den kalkan test treni ile elektrifikasyonu tamamlanan Meclis ve Sarıgazi istasyonlarını kapsayan ilk test sürüşü yapılmıştır.^[15] 6 Ekim 2023 tarihinde 5. TBM, Samandıra aç-kapa makas yapısına ulaşarak kazısını tamamlamıştır.^[16] 23 Kasım 2023 tarihinde 3. etap genelinde test sürüşleri başlamıştır.

29 Mart 2024 tarihinde İBB genel sekreter yardımcısı Pelin Alpkökin üçüncü etap açılışına yetişmeyen Sancaktepe Şehir Hastanesi istasyonunun Ağustos 2024'te, Samandıra Merkez-Sultanbeyli arasındaki dördüncü etabın ise Nisan 2025'te açılacağını belirtmiştir.^[17]

Eylül 2024 itibari ile Sancaktepe Şehir Hastanesi istasyonu henüz işletmeye alınmamıştır.

• Sahibi: İstanbul Büyükşehir Belediyesi
• İşletici: Metro İstanbul
• Hat uzunluğu: 36,3 km (İşletmede olan 26,5 km)
• Hat açıklığı: Standart (1,435 mm)
• Sefer süresi: 43 dk / Tek yön^[1][3]
• Sefer sıklığı: 4 dakika 10 saniye (Pik saatlerde), 6 dakika (Normal satlerde)^[1]
• İstasyon sayısı: 28 (İşletmede olan 20, İnşa hâlinde 4, Proje aşamasında 4)^[1]
• Araç seti ve vagon sayısı: 150 adet (6’lı vagonlarla işletilen 25 tren seti)^[2]
• Günlük sefer sayısı: 520 sefer ^[1]
• Günlük yolcu sayısı: 243.806 (ortalama) (2023)^[18]
• Günlük işletmedeki yolcu kapasitesi: 843.440^[19]
• Depo sahası/Kumanda merkezi: Metro İstanbul Behiç Erkin Yerleşkesi
• İşletme saatleri: 06:00 - 00:00 (Cumayı Cumartesiye ve Cumartesiyi Pazara Bağlayan Gecelerde 00:00 - 06:00 arasında çift bilet olacak şekilde)^[1]
• Araç Marka/Model: CAF - Mitsubishi (Ortak üretim)
• Hat voltajı: 750 V DC^[3]
• Sürüş modu: UTO, ATP
• Sinyalizasyon: GOA 4 - PAKS

• 22,8 km anahat tünel uzunluğu
• 26,5 km toplam hat tüneli uzunluğu
• 20 istasyon^[3]
• 140 metre platform uzunluğu
• Üsküdar istasyonunda 150 metre platform uzunluğu
• Üsküdar - Çekmeköy arası 24x2 adet yarım boy peron ayırıcı kapı ve Meclis - Samandıra Merkez arası tam boy peron ayırıcı kapı
• 2.750 metre bağlantı tüneli
• 25 Sürücüsüz metro treni (150 vagon)^[3]
• ÇSS etabı kapsamında 4 yeni tren (24 vagon) araç filosuna eklenmiştir.^[2]
• 128,8 metre tren uzunluğu ile İstanbul Metrosu'ndaki en uzun metro treni^[20]

6 vagondan oluşan CAF üretimi trenlerde, 1622 yolcu kapasitesi bulunmaktadır. 128.88 m uzunluğundaki trenler, saatte 90 kmh hız yapabilecek şekilde tasarlanmıştır.^[20] Hattın işletme hızı 80 kmh olarak tasarlanmıştır.

23 Kasım'da İspanya'da üretilen metro araçları Çakmak istasyonunda raylara indirildi. 15 Aralık tarihinde ise 1. etap olan Üsküdar - Yamanevler hizmete girdi.^[7] 2. etap ise 21 Ekim 2018'de Çekmeköy istasyonunda yapılan törenle hizmete girdi. 3. etabın ilk etabı 16 Mart 2024'te hizmete girerken 2. etabı ise yapım aşamasındadır. 4. etap ise plan aşamasındadır.

Metro hattının 1. ve 2. etap istasyonlarında yarım boy PAKS bulunmaktadır. Üçüncü etapta ise tam boy PAKS bulunmaktadır. Bu sayede tren ile peron arasında hem gürültü hem de hava kirliliği önlenmiş oldu.^[21]

Sıra	İstasyon	İlçe	Aktarma	Tür	Notlar
1	Üsküdar	Üsküdar	(Üsküdar)・ (ŞH Üsküdar)	Yer altı	Yeni Valide Camii・Üsküdar Mihrimah Sultan Camii・Üsküdar İETT Peronları
2	Fıstıkağacı				İstanbul Üsküdar Lisesi
3	Bağlarbaşı				Marmara Üniversitesi Bağlarbaşı Yerleşkesi・Marmara İlahiyat Camii・Capitol AVM
4	Altunizade		(Altunizade)・ (Altunizade)		İZÜ Altunizade Kampüsü
5	Kısıklı				Büyük Çamlıca Tepesi
6	Bulgurlu				Bulgurlu Mahallesi
7	Ümraniye	Ümraniye	(Ümraniye)		Santral Meydanı
8	Çarşı		(Çarşı)		Ümraniye Çarşısı・Ümraniye Belediyesi
9	Yamanevler				Canpark AVM・Haldun Alagaş Spor Salonu
10	Çakmak				Çakmak Oto Sanayi・Ümraniye İSKİ ve Vergi Dairesi
11	Ihlamurkuyu				Buyaka AVM・Meydan İstanbul AVM
12	Altınşehir				Ümraniye Nüfus Müdürlüğü
13	İmam Hatip Lisesi				Ümraniye Anadolu İmam Hatip Lisesi
14	Dudullu		(Dudullu)		Metro Corner AVM
15	Necip Fazıl				Metrogarden AVM・İdealistPark AVM・Ümraniye Belediyesi Kapalı Yüzme Havuzu
16	Çekmeköy	Çekmeköy			Madenler Meydanı・Şehit Üsteğmen Arif Kalafat Doğa Parkı
17	Meclis	Sancaktepe			Çamsan Park AVM
18	Sarıgazi		(Sarıgazi)		Sancaktepe Kaymakamlığı
19	Sancaktepe Şehir Hastanesi				Sancaktepe Şehir Hastanesi[23]・Prof. Dr. Feriha Öz Acil Durum Hastanesi[23]
20	Sancaktepe		(Sancaktepe)		Sancaktepe Belediyesi
21	Samandıra Merkez				Osmangazi Caddesi
↓↓ İnşa halinde ↓↓
22	Veysel Karani	Sancaktepe		Yer altı	Rings AVM・Veysel Karani İlköğretim Okulu・Aydos Ormanı
23	Hasanpaşa	Sultanbeyli			Sultanbeyli Kaymakamlığı・Sultanbeyli Belediyesi・Atlaspark AVM・Fatih Sultan Mehmet Mezarlığı
24	Sultanbeyli				Sultanbeyli Kent Meydanı
↓↓ Proje aşamasında ↓↓
25	Gölet	Sultanbeyli		Yer altı	Gölet Parkı
26	Akşemsettin
27	Fuar Alanı	Pendik			Kurtköy Fuar Alanı
28	Kurtköy YHT/ViaPort		(Kurtköy YHT Garı)・・・ (Kurtköy YHT/ViaPort)		Kurtköy Depo Sahası・ViaPort Asia Outlet AVM

İstasyonlar		İstasyon tipi (Turnike katı ve teknik katlar)	Platform tipi	Derinlik (Metre)	Yürüyen merdiven (Cadde seviyesi - Turnike katı)	Yürüyen merdiven (Tunike katı - Peron)	Asansör (Cadde seviyesi - Turnike katı)	Asansör (Tunike katı - Peron)	Yürüyen bant	Giriş/Çıkış sayısı
Üsküdar		Aç-Kapa + Top-Down		19	8	6	2	2		4
Fıstıkağacı		Aç-Kapa	Tünel	31	4	4	3	1		2
Bağlarbaşı		Top-Down + Aç-Kapa		33	10	8	3	1		5
Altunizade		Aç-Kapa + Tünel		21	22	5	7	2	4	7
Kısıklı		Tünel		44	2	2	10	3		1
Bulgurlu		Aç-Kapa	Aç-Kapa + Tünel	23	8	4	2	1		2
Ümraniye		Aç-Kapa + Top-Down	Tünel	33	4	4	1	1		2
Çarşı		Aç-Kapa	Aç-Kapa + Tünel	29	10	9	1	1		3
Yamanevler			Tünel	25	4	4	1	1		2
Çakmak		Aç-Kapa + Top-Down		25	4	4	2	1		2
Ihlamurkuyu		Aç-Kapa		27	4	4	1	1		2
Altınşehir				29	5	8	2	1		2
İmam Hatip Lisesi			Aç-Kapa + Tünel	21	5	4	1	1		2
Dudullu			Top-Down + Tünel	27	13	5	2	1		2
Necip Fazıl		Aç-Kapa		20	6	4	2	2		4
Çekmeköy		Aç-Kapa	Aç-Kapa + Tünel	30	8	4	4	2		2
Meclis		Aç-Kapa		29	2	4	1	2		1
Sarıgazi			Tünel	44	2	8	4	2		2
Sancaktepe Şehir Hastanesi		Aç-Kapa		24	6	4	4	2		2
Sancaktepe				21	2	4	1	2		2
Samandıra Merkez		Aç-Kapa	Tünel	30	2	4	1	2		2
Toplam					131	103	55	32	4	68

İstasyonların platform ortası baz alınarak ölçüm yapılmıştır.

22 Nisan 2024 günü sefer başlangıç saatinde Metro İstanbul resmi hesabı hattaki teknik bir arıza sebebiyle seferlerin Altunizade aktarmalı yapılacağına dair bir açıklama yapmıştır. 23 Nisan günü öğlen saatlerinde ikinci bir açıklama daha yapılarak zorunlu bakım çalışmaları nedeniyle Üsküdar-Altunizade arasındaki mekik işletmeye bugün de devam edileceği belirtilmiştir. Yaklaşık 1.5 saat sonra yapılan üçüncü bir açıklama ile 21 Nisan'ı 22 Nisan'a bağlayan gece işletme saatleri dışında eğitim amaçlı kullanılan iki yolcusuz trenin temas etmesi sonucu zarar gören kuplajların tamir işlemlerinin devam etmekte olduğu ve zorunlu bakım çalışmalarının 24 Nisan gecesi tamamlanarak 25 Nisan sabahı normal işletmeye geçileceği belirtilmiştir. 72 saatlik arızanın sonucunda belirtildiği gibi seferler normale dönmüştür.^[24][25][26]

Sosyal medyada pek çok kullanıcı arızanın ilk gününden itibaren durumla ilgili tepki göstermiştir. Oluşan yoğunluğun haricinde trenlerin çarpışması hakkındaki bilgilendirmenin yapılmasının 1.5 gün sürmesi ve kaza ile ilgili görüntünün ortaya çıkması sonrası (Metro İstanbul bu fotoğrafı kendisi paylaşmamış veya onaylamamıştır) bu bilgilendirilmenin paylaşılması tepki çekmiştir.^[27]

Üsküdar istasyonundan Marmaray'a hizmet veren Üsküdar Tren İstasyonu'na ve Şehir Hatları Üsküdar İskelesi'ne, Altunizade istasyonundan Metrobüslere ve yapımı devam eden M14 (Altunizade - Kâzım Karabekir) Metro Hattı'na, Çarşı istasyonundan yapımı devam eden M12 (60. Yıl Parkı - Kâzım Karabekir) Metro Hattı'na, Dudullu istasyonundan M8 (Bostancı - Parseller) Metro Hattı'na, Sarıgazi istasyonundan yapıma devam eden M13 (Yenidoğan - Söğütlüçeşme) Metro Hattı'na entegrasyon sağlanmıştır.^[28]

Ayrıca yakın gelecekte Ümraniye, Sancaktepe ve Kurtköy YHT/ViaPort istasyonlarından proje aşamasındaki HızRay / M34 (Beylikdüzü - Sabiha Gökçen Havalimanı) Hızlı Metro Hattı'na entegrasyon planlanmaktadır. Hattın 4. etabı için Kurtköy YHT/ViaPort'a uzatılması planlanmıştır. Böylece hattın yapılması planlanan yüksek standartlı demiryolu ile birlikte İstanbul Havalimanı'na entegrasyonu sağlanacaktır.^[29]

İETT tarafından işletilen otobüs hatlarından UM, ÇM ve SM kodlu İETT hatları M5 Metro Hattına ücretsiz şekilde tam aktarma yapmaktadır. Alemdağ Caddesi'ni kullanarak Ümraniye'ye giden İETT Hatlarından bazıları Necip Fazıl İstasyonu'nda peron alanı bulunabilmesi sebebiyle Necip Fazıl İstasyonu'na kadar kısaltılmıştır. Ümraniye'den Üsküdar'a giden bazı hatlar ise Ümraniye veya Bulgurlu Metro İstasyonlarına kadar kısaltılmıştır.^[30] Bu hatlar da ücretli şekilde metro entegre hat olarak tanımlanabilmektedir.

Ücretsiz Entegre İETT Hatları

• ÇM41 Çekmeköy - Necip Fazıl Metro
• ÇM42 Şahinbey - Çekmeköy Metro/Emek Mahallesi
• ÇM43 Atatürk Mahallesi - Necip Fazıl Metro
• ÇM44 Nişantepe - Çekmeköy Metro/Prof. Dr. Feriha Öz Hastanesi
• UM11 Kirazlıtepe - Kısıklı Metro - Esatpaşa
• UM13 Küçüksu/Yavuztürk Mahallesi - Ümraniye Metro - Ümraniye EAH
• UM36 Esenevler - Bulgurlu Metro
• UM40 Atatürk Mahallesi/Taşdelen - Necip Fazıl Metro
• UM60 Sancaktepe - Necip Fazıl Metro
• UM61 Paşaköy/Yenidoğan - Necip Fazıl Metro
• UM62 Yenidoğan/Taşdelen - Necip Fazıl Metro
• UM73 Sabiha Gökçen Havalimanı/Sultanbeyli - Necip Fazıl Metro
• UM74 Sultanbeyli Devlet Hastanesi/Necip Fazıl Metro - Dudullu

Ücretli Entegre İETT Hatları

• 9A Atakent-Ümraniye Metro
• 9KS Ömerli/Kasabaevleri - Necip Fazıl Metro
• 11D İnkılap Mahallesi-Ümraniye Metro
• 11G Yenidoğan - Necip Fazıl Metro
• 11K Kazım Karabekir Mahallesi-Ümraniye Metro
• 11R Reşadiye - Necip Fazıl Metro
• 11M Evtaş Blokları-Bulgurlu Metro
• 11SA Uğur Mumcu/Samandıra - Necip Fazıl Metro
• 11ST Dumlupınar-Ümraniye Metro
• SM6 Sultanbeyli Devlet Hastanesi - Sancaktepe Metro

Metro İstanbul tarafından yayınlanan verilere göre 2023 yılında 88.989.137 yolcu taşınmıştır.^[31]

• 
  İstasyonların tipik girişleri (2 yürüyen merdiven, 1 sabit merdiven, 1 asansör ve totem
• 
  Bilet Holü
• 
  İstasyon Şeması örneği
• 
  Çıkışların gösterimi
• 
  Yürüyen merdivenler
• 
  Tren Zaman Sayacı
• 
  Hat çizgisi
• 
  Yönlendirme okları (2.etap)
• 
  Yangın kapısı ve PAKS
• 
  Bilgilendirme Panosu
• 
  Çıkış yönlendirmeleri
• 
  Çarşı İstasyonu Platformu
• 
  Depo sahasındaki metro trenleri

• İstanbul Metrosu
• İstanbul'da toplu taşıma

Özel

Genel

• Üsküdar - Çekmeköy Metrosu geliyor… ^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Anadolu Yakası Raylı Sistem Müdürlüğü 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Üsküdar - Çekmeköy metrosu | Ana Sayfa7 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Anadolu Yakası'na ikinci metro için ihaleye çıkıldı 15 Aralık 201 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Üsküdar - Çekmeköy metrosu için ilk adımlar atılıyor
• Üsküdar - Çekmeköy Metrosu için dünya çapında ihale!^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Üsküdar - Çekmeköy metro hattı bilgi notu (12.02.2013) ^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Istanbul awards Asian metro contract - Railway Gazette 27 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Üsküdar - Çekmeköy metrosu inşaat ve elektromekanik işleri 19 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Temeli atılan Üsküdar - Çekmeköy Metrosu 38 ayda tamamlanacak 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• uskudarumraniyecekmekoymetrosu.com 7 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Wikimedia Commons'ta M5 (İstanbul Metrosu) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Metro İstanbul resmî sitesi 24 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.