Şuahevi (Borçka)
Şuahevi (Gürcüce: შუახევი), Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı Alaca köyünün bir mahallesidir.
Tarihçe
Eskiden bağımsız bir köy olan Şuahevi (შუახევი), Gürcüce bir yer adı olup orta anlamındaki "şua" (შუა) ile dere anlamındaki "hevi" (ხევი) kelimelerinden oluşur ve "orta dere" anlamına gelir.[1][2]
Şuahevi köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında tamamen ele geçirmiştir. Köyün adı da buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.
Şuahevi köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus sayımında Şvahev (شواخیو) şeklinde kaydedilmiştir. Bu sırada bu yerleşim Çıldır Eyaleti'nin Livana sancağına bağlı Sinkot nahiyesinin bir köyüydü. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu tarihte köyde 106 hanede 289 erkek yazılmıştır. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 578 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[3]
Şuahevi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımı sırasında Şvahev (Швахеби) şeklinde kaydettiği köy, Artvin sancağının Gonio kazasına bağlı Sanatisi nahiyesinin altı köyünden biriydi. Köydeki 25 hanede, 57'si erkek ve 49'u kadın olmak üzere, 106 kişi yaşıyordu. Köy halkının tamamı, Müslüman Gürcü anlamında "Acaralı" olarak kaydedilmiştir.[4] Şuahevi köyünün 1886 yılındaki nüfusu 1835 yılıyla kıyaslandığında 106 haneden 25 haneye düştüğü görülmektedir. Bunu nedeni, köy halkının Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine göç etmesidir. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893 yılında, köyde 25 hane kaldığını yazmış, ancak göç eden nüfus konusunda bilgi vermemiştir.[5]
Şuahevi köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonuna doğru Rus ordusunun çekilmesinin ardından Gürcistan'nın içinde yer aldı. 7 Mayıs 1920 yılında imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, köyün içinde yer aldığı Artvin bölgesini Gürcistan'n bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türkiye ile Sovyet Rusya arasında, 1921 yılında Moskova Antlaşması imzalandı ve Artvin bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.
Şuahevi köyü, Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında, Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Köydeki 10 hanede, 15'i kadın ve 27'si erkek olmak üzere, 42 kişi yaşıyordu. Köyün halkı Müslüman Gürcülerden oluşuyordu.[6] 1886 yılından sonra da göçün devam ettiği ve köyün neredeyse boşaldığı bu nüfus kaydından anlaşılmaktadır. Şuahevi Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında, Gürcücesinden çevrilerek Ortadere şeklinde değiştirilmiştir. 1926 yılında köyün nüfusu 12 hane ve 58 kişi olarak tespit edilmiştir.[7] Ortadere köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde bağımsız bir köy olarak geçer.[8] Ancak 1935 genel nüfus sayımında bir köy olarak yer almamıştır. Ortadere'nin bu iki tarih arasında Alaca köyünde bir mahalle olarak bağlandığı anlaşılmaktadır.
Kaynakça
- ^ "შუა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 29 Ekim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "ხევი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 24 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 96-105, 164. 30 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek Lisans Tezi
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - 1256". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2024.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, "მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში" (Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri), Tiflis, 1913, s. 147". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2024.
- ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 118.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78.